ئاورِدانةوةيةك لة سيستةمي سياسي و سوننةتي حزبايةتي لة كوردستان .... ريَبوار كةريم وةلي 
25-02-2008 18:31

ئةم بابةتةي بةر دةستتان، بةم ناونيشانةي سةرةوة رةنطبي طةليَك لةوة فراوانتر بيَت كة من ليَرة دةمةويَ ليَي بدويَم. لي تا بؤم بكري هةولَ دةدةم لايةنة سؤبجةكتيظ و ئؤبجيَكتيظةكاني ئةم بابةتة دةخةمة روو. ئةم بابةتة لةمرِووةوة جيَي بايةخة كة بزووتنةوةي شؤرِشطيَرِي لة كوردستان بة سةركردايةتيي دوو حزبي كوردي ثيَي ناوةتة قؤناغيَك كة لة هةموو روويةكةوة تازةية: بةشيَكي هةرة زؤري ئامانجةكاني بزووتنةوةكة كة ثتر لة نيوسةدةية بة شيَوةيةكي بةردةوام خةباتي بؤ دةكات هاتوونةتة دي و، ئامانجي وةكو كوردستانييةتي كةركوك، نةهيَشتني تةعريب و ئةنفال و لة هةموو ئةوانةش طرنطتر هةرِةشةي بةردةوامي حكومةتي ناوةندي لة بةغدا، كة ميحوةري يةكطرتوويي نةتةوةيي و بةردةواميي خةبات بووة لة ثيَناو مانةوةدا، نةماوة.

ئةطةر تا دويَنيَ ناسيؤناليزمي كوردي كؤمةلَيَك لةمانةي وةكو دةستمايةي فكري بةكارديَنا و كاري لةسةر دةكردن، يان ئةحزابي ئيَمة لةكاري سياسيياندا ريَفرانسيان ليَوةردةطرتن، ئةمرِؤ ئةمانة بةشيَكيان هاتونةتةدي و ثيَويست دةكات حزب وةكو دامةزراويَكي سياسي و مةدةني بةر لة هةموو شتيَك بةخؤيدا بضيَتةوة و ئينجا بؤ ئةم قؤناغة تازةيةش بةرنامةي كاري سياسي ثيَبيَت. بةرنامةيةك كة لةخزمةت ثيَشكةوتني كؤمةلاَيةتيو فةرهةنطي، سياسي و ئابوريدا بيَت. هةموو ئةوانةي هاتوون حزبيان ثيَناسة كردووة (لة ذيَر هةر كاريطةرييةكي فكري يان ئيدئؤلؤذيكيشدا بوو بيَت) لةسةر ئةوة كؤك بوونة كة حزب بريتية لة طروثيَكي ريَكخراو، بة بةرنامةيةكي سياسيي دياركراو لة ثيَناو طةيشتن بة دةستةلاَت. . لةمةشدا ضوار مةرجي ريَكخراوبوون، خاوةندارييةتي بةرنامةي سياسي و ئيدئؤلؤذي، ياسايي بوون (رةسمي بوون) و خةبات بؤ طةيشتن بة دةستةلاَتي تيَداية و، نةبووني هةركام لةوانة دةبيَتة هؤي ئةوةي كة ئةو طروثةي ئيَمة باسي ليَوة دةكةين لة قالَبي (حزبيَكي سياسي) دةربضي و ببيَ بة طروثي ناحزبي.

بزووتنةوةي شؤرِشطيَرِيي كوردستان لةو كاتةوة كة برِياريدا لة شيَوةي حزبي ريَكخراودا دريَذة بة خةبات بدات، هيضكاتيَك نةيتواني رؤلَي حزبيَكي سياسي بة مةفهومي كاري سياسي بة ثيَي مةرجةكاني سةرةوة ببيني، ئةويش لةبةر ئةوةي كة بةبةردةوام لةلايةن دةستةلاَتي ناوةندييةوة بة ياساغي مايةوة و ريَطةي ثيَنةدرا كاري سياسي ئازادانة ئةنجام بدات. بؤية زؤر بة جورئةتةوة دةتوانم ببيَذم كة تا بةر لةراثةرِيني سالَي 1991 هيض حزبيَكي كوردستان بة مةفهومي هاوضةرخ، حزبيَكي سياسيي تةواو عةيار نةبووة. دواي ميَذووةش جؤريَكي ديكة لة حزبايةتي دةست ثيَدةكات كة ئةويش خؤي لة خؤيدا لة ذيَر هةندي كاريطةريدا ديسان ريَطر بووة لةوةي كة حزب بةرؤلَي راستةقينةي خؤي لةكؤمةلَطادا هةستيَت. ئةوةي من دةمةويَ حزبةكاني كوردستاني ثيَ بةراورد بكةم فؤرمي ئةمرِؤي حزبة لة دنيادا كة بة بةرهةمي سةردةمي نويَ و دروستبووني دةولَةتة نةتةوةييةكان و بةرقةراركردني رذيَمة ثةرلةمانيةكان لةقةلَةم دةدريَ. ئةم ثرؤسيَسة لة سةدةي هةظدةوة لة ئةوروثا دةست ثيَدةكات و لة سةدةكاني هةذدة و نؤزدة كاملأ دةبيَت. حزبةكاني ئةمرِؤي دنياي ثيَشكةوتوو و ديَمؤكرات بة ثيَضةوانةي سوننةتي حزبايةتي لةكوردستاندا بةرهةمي رذيَمي ثةرلةمانيين واتا رذيَمي ثارلماني بةر لة درووستبووني حزبةكان ديَتة ئاراوة و دوايي حزب (كؤمةلَي هةلَبذاردني) درووست دةبن. لة كوردستان بة ثيَضةوانةوة، سةرةتا حزبةكان و دوايي رذيَمة ثارلمانييةكة درووست بوونة. ئينجا طةورةترين كيَشة ئا ليَرةداية، لة دنياي ديَمؤكرات و مةدةنيدا شةرعييةت درووست بووة و ئةحزاب و دامةزراوي ديكة لةخوار ئةو شةرعيةتةوةن، كةضي ليَرة حزب شةرعيةتة و ثارلمان و حكومةت ودامةزراوةكاني ديكة لة خوارةوةي حزبةوةن. روحي حكومةت و تيَكرِاي رذيَمي سياسي و ئيداري، كؤمةلاَيةتي، فةرهةنطي و ئابوري لة ماهييةت و كاركردي حزبدا كورت بوونةتةوة.

ئةم سيستةمة سياسيية كة شةرعييةت و مةرجةعةكةي خودي حزب بووة، بيَئةوةي بةرنامةيةكي سياسييي دياريكراوي بؤ ثيَشكةوتني كؤمةلاَيةتي و سياسي و ئابوري و فةرهةنطي ثيَبووبيَت، لة سةر ميراتي دويَنيَي خؤي ذياوة و هةرِةشةي دةرةكي و ثشتقايمكردني خةلَك بة هيَزي ضةكداري لة ديفاعكردن ليَيان، متمانةي خةلَكي بؤ دابين كردوون.

دروشمةكاني حزب لة قؤناغي بزووتنةوةي شؤرِشطيَرشييةوة طويَزراونةتةوة بؤ قؤناغي خةباتي سياسيي سيظيل و حزب نةيتوانيوة باز بة سةر ميراتي توندوتيذانةي سةردةمي بةر لة خةباتي شاري بيَنيَت، ئةويش بةو بةلَطةيةي كة حزب نةيتواني دةستبةرداري ميليشيا بيَت و ساختارة ستالينية نيَوخؤييةكةي خؤي ثاراست.

حزب بةم فؤرمةي ئيَستاي لة كوردستان، دريَذةي ثةيدابووني ئةحزابي سوسياليستيية كة باوةرِي بة ميليشيا (لة دواي طرتنة دةستي دةستةلاَتيش) هةبووة. لة رووي ساختاريشةوة، داخراو، ئالَؤز و بةندبووة بة سيلسيلةي ثلةوثايةي جياجيا. حزب لاي ئيَمة بة حوكمي ئةوةي خؤي لة ثلةي مةرجةعييةتدا ديتؤتةوة، لة كةنترؤلَكردني بوارةكاني ذياندا قسوريي نةكردووة و وةهمي ثيرؤزي و مانةوةي تاهةتايي لة دةستةلاَتدا وايكردووة كة نةك لة دةرةوةي خؤي بطرة لة ناوةوةي خؤشي ريطة بة دةنطي موخاليف يان رةخنةطرانة نةدات. لة بةرامبةر هةر كار و كردةوةيةكي لةم ضةشنةدا ئيعلاني شةرِي كردووة و ئةطةر قسورييةكيشي لة ئةنداميَكي خؤيدا شك بردبيَ بة توندترين شيَوة سزاي بؤ برِيوةتةوة. لةو جيَطةيةيرِا كة حزب رةنطدةرةوةي سيستةمي سياسي، فةرهةنطي، كؤمةلاَيةتي و ئابوري بووة و، تيَكرِاي ئةو بوارانةي ثاوان كردووة، كؤمةلَطا لة دواكةوتوويي و ثيَشكةوتن بة ثيَي معيارةكاني حزب راهيَندراوة. ديارة هةموو طةشةكردن و ثيَشكةوتنيَك لة كؤمةلَطادا لة ريَطةي بةرنامةي سياسيي حزبةكانةوة، بةلاَم حزب لة كوردستاندا بيَبةرنامة بووة و، ئةوةي خةلَكي كوردستان لة 1992 دةنطيان بؤ دا بةرنامةيةكي ضرِوثرِي سياسيي هةمةلايةنة نةبوو، بطرة خةلَك دةنطيان بؤ رابردووي حزب دا نةك بؤ داهاتوو.

ئةو تابلؤيةي كة لة 12 سالَي رابردوو لةبةرضاوة، سةرضاوةيةكة بؤ ديراسةكردني سيستةمي سياسي لة كوردستاندا و ثيَموابيَ ئةمرِؤكة زاناياني زانستة سياسييةكان لة ليَكؤلَينةوة لة جؤري رذيَم و ديَمؤكراسي و بوون و نةبوون ثتر لةوةي ماهييةتي ولاَتان و دةستورةكانيان بة نمونة وةربطرن، ثةنا بؤ ريَطةيةكي درووستتر ئةويش ديراسةكردني سيستةمي حزبيي ئةو ولاَتانة دةبةن تا بزانن بةراستي ئةم ولاَتة ضؤن ثؤلين دةكريَ. ئةطةرضي ئيدعاي ئةوة دةكرا و هيَشتاش دةكريَ كة لة كوردستاندا ئيَمة تابيعي سيستةميَكي فرة حزبي بووينة، بةلاَم هةقيقةت شتيَكي ديكةية و دوو حزبي سةرةكي بة بيَ تةداول بة دةستةلاَت و بةدابرِيني بة شيَكي خاكي كوردستان لة ناوضةكاني بن دةستةلاَتي خؤيان رذيَميَكي تاكحزبييان هيَنابؤ كايةوة. دواي يةكلانةبوونةوةي ئةنجامةكاني هةلَبذاردنةكاني سالَي 1992 سيستةميَكي حزبيي ئةوتؤ هاتةكايةوة لة لةميَذووي سياسي هاوضةرخدا كةمويَنة بوو. سيستةميَكي دوو حزبي كة لةيةك كاتدا هةردوو حزب لة دةستةلاَتدا بوون!بة ثيَضةوانةي سيستةمي دوو حزبي كة تيَيدا يةكيَكيان حوكم دةكات و ئةوةي ديكةيان ئؤثؤزيسيؤنة، ليَرةدا هةر حزبة، هةم دةستةلاَت و هةميش ئؤثؤزيسيؤن بوو!ئةمة ناو نرابوو ئيئتيلاف، بةلاَم خودي ئةم ئيئتيلافة لةبري ئةوةي خيلافات لة نيَوبةريَت جؤريَكي فراوانتر و قولَتري لة خيلافات هيَناية كايةوة كة دريَذةي نةكيَشا و بةشةرِيَكي قورس و خويَناوي ناوكي برِا. دواي ئةمة سيستةميَكي تاكحزبيي رةها (ئةلَبةتة بة روالَةت فرةحزبي؛ ضونكة هةردوولا كة حكومةتيان ثيَك دةهيَنا ناويان لة حكومةتةكانيان دةنا ئيئتيلافيي ثيَطة فراوان و هةولَيان دةدا ئةحزابي بضوكي وابةستة بة خؤيان لة نيَو ئةو حكومةتةدا لة ثؤستي كةمبايةخدا جيَبكةنةوة) دةستي ثيَكرد كة تا ئيَستاشي لة طةلَدا بيَت ئةم سيستةمة بةردةوامة. ناوضةكاني دةسترِؤيشتوويي (نفوز) دياريكران و لةوةشةوة ئةم سيستةمة نةيتواني هاريكاري كرانةوةي سياسي و فةرهةنطي و كؤمةلاَيةتي بيَت. سيستةمي سياسي لةسةر بنةمايةك دارِيَذرا كة بةتةواوةتي لةبةرذةوةنديي هةردوو حزبدا بوو، بةواتايةكي ريَطة لة درووستبووني حزبي سيَيةم طيرا و سةرةرِاي ئةو هةموو خيلافةي كة لة نيَوان ئةم دوو حزبةدا هةبوو، هةردوو حزب لةسةر ئةوة كؤك بوون كة ريَطة نةدةن لة سةر حيسابي ئةوان حزبي سيَيةم يان هيَزيَكي هاوتاي ئةوان بيَتة مةيدانةوة. تةجرةبةي مامةلَةي ثارتي و يةكيَتي لةطةلَ ئةحزابي ئيسلامي و ئةو طروثانةي كة ضاوةرِوانيي ئةوةيان ليَدةكرا طةورة ببن، نمونةي بةرجةستةي ئةم قسةيةي منن. ئةلَبةتة ئةوة هةقي شةرعيي هةموو حزبيَكي سياسيية كة ركابةري لةطةلَ ئةحزابي ديكةدا بكات، بةلاَم ئةطةر هاتوو حزب دامةزراوةكاني ولاَتي بؤ ئةم كارة بةكار هيَنا و شةرعييةتي نيشتماني و نةتةوةيي بةم كارةي خؤي دا، ئةو كاتةية ئةم كارة ناشةرعي و دور لةمةدةنييةتة. بؤية خيلاف و شةرِي نيَوان يةكيَتي و ثارتي كة لةسةرةتادا ضاوةرِوانيي ئةوةي ليَدةكرا بةزيانيان تةواو بيَت و لةثالَ ئةوانةوة حزبي سيَيةم قوت بيَتةوة، بة ثيَضةوانةوة كاري كرد. ئةم خيلافة نةك هةر نةبووة هؤي ئةوةي حزبي سيَيةم درووست بيَت، بطرة دةستي هةردوولاي لة ثوكاندنةوةي ئةم هةولاَنةشدا والاَ كرد. شةرِ ناكؤكي ئةم دوو حزبة كةببوة هؤي دابةشبووني كوردستان و سيستةمي سياسيي بةرةو داخراوةيي بردبوو بواري دوثاتكردنةوةي هةلَبذاردني نةدا و كاري سياسي بوو بةوةي كة لايةنيَك بؤ مانةوةي خؤي ئينتيما بؤ يةكيَك لةم دوو حزبة طةورةية بكات (وةكو ئةحزابي بضوكي بةناو هاوثةيماني يةكيَتي و ثارتي) يانيش بتواني وةكو حزبي شيوعي كوردستان يان بزووتنةوةي ئيسلامي و يةكطرتوو لة هةردوو خةرمانةكة جؤخيني هةبيَ.

هةردوو حزب بةناوي حكومةتةوة دةستيان بةسةر بةشيَك لة داهاتي ولاَتدا طرت و بوون بة سةرضاوةي مةعيشةت و ذياني خةلَك، بةمثيَية ذياني سياسي و فةرهةنطي و كؤمةلاَيةتي و تةنانةت ئايينيش بوون بة ثاشكؤي تيَرِوانين و جيهانبينيي ئةم دوو حزبانة. ئةم سيستةمة ثتر لةوةي دةرهاويَشتةي باروزروفي ناوضةكة و نيَوخؤي كوردستان بيَت، رةنطدانةوةي ساختار و سوننةتي داخراوي خودي حزب بوو. حزبيَك كة لةسةر فؤرمي (ريَكخستني ثؤلاَييني) لينيني – ستاليني درووست ببوو و تيَيدا ثيَرِةوي لةسانتراليزميَكي ناديموكراسي دةكردو نةيدةتواني لةوة ثتري ليَضاوةرِي بكريَت.

حزب، بة هةموو جؤرةكانييةوة لة كوردستان (لةوسةري ضةث تا ئةوسةري راست و ئيسلامي) لةسةر فؤرمي ئةحزابي سوسيليستي (شانةي سةرةتايي، شانةي سةرةكي، ريَكخراو، ناوضة، لق يان مةلَبةند، كؤميتةي ناوةندي يان سةركردايةتي، مةكتةبي سياسي، كؤنفرانس، كؤنطرة، سكرتيَر يان سةرؤك و ئةنداميةتي توندوتؤلَ و بةردةوام، ثةيوةنديي ستونيي ئةندامان لةطةلأ بةرثرسان و هةبووني بالَي سةربازي و. . هتد) بنياد نراون و بة هةنديَك طؤرِانكاري لةو ناوانةي سةرةوة، هةولَيان داوة بيسةلميَنن كة ئةميان لاسايي ئةويان نييةو كةضي نةك هةر ئةم ساختارة نيَوخؤيية بطرة ئيدؤئؤلؤذي و خاستطاهي سةرهةلَدان و ثيَكهاتةي حزب (صنفي، ضينايةتي وئاييني و. . هتد) نةيانتوانيوة ببن بة هيَلَكي درووست بؤ ليَك جويَكردنةوة ئةم حزبانة لة يةكتري.

ئةم ساختارةي لةسةرةوة باسمان كردو ساختاريَكي داخراوة كة لةمامةلَةكردن لةطةلَ رووداوةكاندا ناتواني ديَمؤَكرات بيَت؛ ضونكة خؤي لة ناو خؤيدا بةستراوةتةوة و تابيعي سانترالييةتة، ئةطةرضي هةنديَكجار برِيارةكانيش بة ديَمؤكراتيانة وةربطيردريَن. ئةم حزبة ناتواني بةم ساختارة ببيَ بة بةرهةمهيَنةري ديَمؤكراسي يان لانيكةم لةطةلَ سيستةمي ديَمؤكراتدا هةلَ بكات، ضونكة هةلَكردني لةطةلَ ديَمؤكراسي تا ئةو كاتةية كة ديَمؤكراسي لة قازانجي ئةودا كاردةكات و، رةنطبيَ دواي بةدةستةلاَت طةيشتن ئةطةر بؤشي نةلويَ دامةزراوة ديَمؤكراتيكةكان هةلَوةشيَنيَتةوة، لانيكةم جيَثيَيةكاني ديكتاتؤرييةتي زؤرينة وا قايم دةكات كة نةهيَليَ لة خؤي زيَتر كةس تام لة ئازادي وةرطريَ. ئةلَبةتة دةبيَ ئةوةش بلَمم كة ثارتي و يةكيَتي يان حزبةكاني كوردستان تاكة نمونةي حزبي داخراوي دنيانين، بةلاَم بة تةجرةبة دةركةوتووة كة ئةحزابي داخراو ديكتاتؤرييةت و توتاليتاريةت بةرهةم ديَنن. سوننةتي حزبي داخراو لة مامةلَةكردن لةطةلَ رووداوةكاندا بة شيَوةيةكة كة كؤمةلَطا وةكو روحيَكي تاك لة لةجستة و بووني حزب و مرامةكانيدا بةرجةستة دةبيَت و ئةوةش يارمةتي ئةوة دةدات كةوا بير كةنةوة كة تاكي كؤمةلَ ئةطةر لةدةرةوةي ئةوانةوة بيَت بيَمانا و بيَ ئةهةمييةتة. تويَذةرةواني بواري زانستة سياسييةكان ئةم جؤرة بيركردنةوانةيان بة جؤريَك لة دةستةلاَتدارييةتي ئاييني ضواندووة؛ ضونكة ناوةرؤكي ئايين لايةني ديكتاتؤرانةي هةية و هةموو بوارةكاني ذيان دةطريَتةوة. رةهاية و خؤي بة سيستةميَكي كاملَ دةزاني و لة هةمانكانيشدا ئةو ثيرؤزييةي كة دةيةوي دةستةبةري دةكات. تةجرةبةي ئةحزابي ئيَمة و ئةندامةكاني بة ئيَوةيةكة كة ئةطةر يةكيَك لة حزبيَكةوة بؤ حزبيَكي ديكة هاتبيَ بة ضاوي مورِتةد و لة دين وةرطةرِاو سةير كراوة. لةم سيستةمةدا سةرؤك يان ريَبةر قةت هةلَة ناكات، بؤ هيض شتيَك ليَي ناثيَضنةوة و بةكورتييةكةي رؤحي ميللةتيَك لةو دا بةرجةستة دةبيَ وةك ئةوةي كة لة هةموو قوتابخانةكاني ئيتاليا لة ذيَر هةموو ويَنةكاني مؤسؤلؤني نووسرابوو: ( (مؤسؤلؤني هةميشة لة سةر هةققة) ) !

لة ثؤلينكردني حزبةكاني كوردستان، بةو ساختارةي ئيَستايان (بة بيَطويَدانة درووشم و ئامانجةكانيان) ، دةتوانم بلَيَم هةر هةموويان دةكةونة نيَوخانةي ئةحزابي داخراوي ئيدئؤلؤذيكةوةو هةرضةند كة هةنديَكيان ثيَرِةوي لة ئيدئؤلؤذييةكي تايبةتيش نةكةن. بؤية دةبينين لة ماوةي 12 سالَي رابردوو هةموو هةولَةكاني حزب بؤ درووستكردني هةنديَ دامةزراوي مةدةني (كة طواية لةسةرةتادا نيازي وابوو بةشيَك لةدةستةلاَتةكاني خؤي ثيَيان ببةخشيَ، بة دامةزراوي حكومةتيشةوة) فةشةل ديَنين و جطة لة خودي حزب ناتوانن تةعبير لة ضيديكة بكةن. ئةم تةجرةبةيةش بةوة تةفسير كرا كة حزب طةرةكي بووة خةلَك ضاوبةست و ضةواشة بكات. نةبووني ئةم دامةزراوانة و دةستكرد بوونيان، بة شيَوةيةك كة ئةمانة لة روانطاي ثيَويستيي ميَذوويي و كاملَبووني ثيَبةثيَي كؤمةلَطا و تاكةكانييةوة سةريان هةلَنةدابوو، ثتر لةوةي يارمةتيي طةشةكردني ديَمؤكراسي بدةن و بوونة لةمثةر.

تابةر لة ئازاديي عيَراق و نةماني ديكتاتؤرييةت، حزبةكاني كوردستان لة روانطاي بةردةواميي هةرِةشةي رذيَمي بةعس و هةندي هيَما و رةمزي نةتةوةيي، دةيانتواني بةردةوام بن. خةلَي كوردستانيش كةمتازؤر طوشاريان بؤ نةدةهيَنان. تةنانةت كاتيَك برِيارة و راسثاردةكاني ثارلمان و حكومةتيشيان ثيَدةطةيشت خةلَكي كةمترين موناقةشةيةكيان نةدةكردن تا ئةو رادةيةي كة طرنطترين برِياري ضارةنووسساز (برِياري فيَدرالي) كة ثةيوةنديي بة داهاتووي ئةم ميللةتةوة هةبوو، بة بيَ ثرس كردن بة خةلَك و لة نيَوان ئةنداماني ثارلماني هةردوولا وةرطيرا. دواتر 10 سالَي خاياند تا ئةم دوو حزبة لة بةر سةرقالَيان بة بةرذةوةندييةكاني خؤيان دةليظةي ئةوةيان بؤ رةخسا بيريَك لة ئاييندةي خةلَك بكةنةوة و بيَذن كة ئةوان ض جؤرة فيَدرالييةكيان طةرةكة!لةمةشدا خةلَك دةنطي نةكرد. هةركام لةمانة بوونة هاوثةيماني دةولَتيَكي خويَنمذي دةوروبةر و تا بؤيانكرا لة كوتاني يةكتري (لةسةر حيسابي خةلَك) دريَغييان نةكرد. يارمةتيي سةقامطيري و ئاشتييان نةدا و هيَز و شةرعييةتي خؤيان لة مانةوةي بارودؤخي نةشةرِ و نةئاشتيدا دةديتةوة و، لةبةرامبةر هةموو ئةوانةشدا ميللةت تةنها داواي ئاشتيي ليَدةكردن. ئةم بارودؤخة ئةواني تا ئيَرة هيَنا، بةلاَم نوكة بارودؤخيَكي نويَ دةستي ثيَكردووة و خةريكة دةستةلاَتي باوكسالارانةي حزب لة ذياني ئيَمةدا كؤتايي ديَتو ئةمة بةماناي تةواو بوون و كؤتايي كاري سياسي حزب نيية و تةنها ئةو شةرعييةتة دةستكرد و دةستةلاَتة رةهايةي ليَدةستيَنيَتةوة كة خؤي بة خؤيي بةخشيبوو نةك ميللةت. ئيَستا حزب ناضارة خؤي بطؤرِيَ و ببيَ بة حزبيَكي كراوة ؛ ضونكة ئةم قؤناغةي ئيَستا هيض يارمةتيي مانةوةي حزب نادا بة شيَوةي جاراني و بطرة، ريَطةشي ليَدةطريَت. قؤناغي دواي 1991 لة كوردستان و ئةوةي ئيَستا لةبةشي عارةبيي عيَراق رويداوة لة دةرةوةي ئةو تييؤرة نيية كة دةلَي تيَشكاني رؤحي و ثيَخوستبووني كةرامةتي ميللةتيَك دةتواني زةمينةيةكي لةبار بيَت بؤ درووستبووني حزبي باوكسالار و تاكرِؤ و، شؤرِشة طةورةكاني دنياش دواي خؤيان تةجرةبةيةكي دةستةلاَت يان حزبي باوكسالاريان بةدواوة بووة. ئةمة لاي ئيَمةش رووي دا و رةنطة هةمانشتيش وةكو 1968 و هاتني بةعسيةكان لة لاي عارةبةكان دووبارة ببيَتةوة.

شةرعييةتي شؤرِشطيَرِي، زةبري ضةك، سؤزي خةلَك و ئةو دةنطانةي لة 1992 خرانة سندوقةوة، يةكيَتي و ثارتييان طةياندة دةستةلاَت. ليَرة بةولاوة نةشةرعييةتي شؤرِشطيَرِي و نةزةبر و كوتةك نايخوات و، هيض بواريَك بؤ ثاوانكردني دةستةلاَت بة شيَوةي ناشةرعي نةماوة. بؤية سةرةتاييترين كاريَك كة ئةم دوو حزبة دةتوانن بؤ بةدةستهيَنانةوةي متمانةي لةدةستضووي خةلَكي كوردستان بة ئةمجؤرة حزبايةتيية ئةنجامي بدةن ئةوةية كة بةثةلة برِياري هةلَوةشاندنةوةي ئةم ساختارة داخراو و ناديموكراتييةي خؤيان بدةن. هةلَوةشانةوةي ساختاري ناديموكراتي حزبةكان، بةماناي ئةوة نيية كة كاري سياسي حزبةكاني كوردستان كؤتايي هاتبيَت. بةثيَضةوانةوةي ليَرة بةولاوةية كة كاري سياسيي راستةقينة بة مةفهومي هاوضةرخ دةست ثيَدةكات. فؤرمولةكردني بوارةكاني ذيان لةلايةن حزبةوة كؤتايي ثيَديَت و ئةو كارة بة دامةزراوي سةربةخؤي مةدةني ثسثؤر لةبوارة دةسثيَردريَت.

شيَوازي ريَكخراوةيي كراوة دةبيَ جيَي ئةم شيَوازة داخراوة ستاليني-لينينية بطريَتةوة، ئةمة دةتواني ئاسةواري نيطةتيظي و مةزهةبطةرايانةي حزبايةتي لةكوردستاندا كة براي بةطذ برادا دةكرد، بسرِيَتةوة. بةشداريي حزب لة ذياني سياسييدا بةمة كةم نابيَتةوة، بطرة زؤر زياتر دةبيَت. هةروةها ئةم بارودؤخة تازةية حزب ناضار دةكات كة بةرنامةي ذيان (بة هةموو لايةنةكانييةوة) بة شيَوةيةك كة لةخزمةت طةشةكردني ديَمؤكراسي و مافةكاني مرؤظدا بيَت، ثيَشكةش بة كؤمةلَطا بكةن. دةسترِؤيشتوويي و نفوزي طروثةكاني وةك ئاغا، شيَخ، مةلا و سةرؤك عةشيرةت كة فاكتؤري مانةوةي دواكةوتوويين بة سةر حزبةكاندا دةبيَ كةم بكريَتةوة. سيستةمي هةلَبذاردني ثريميَري ثيَرِةو بكريَت و بةم شيَوةية دةنطدةران بةكةمترين رادةي ثةيوةندييان بة حزبة سياسييةكانةوةو زؤرترين بةشدارييان لة سياسةتي ولاَتدا هةبيَ.

لة كؤتاييداو ديارة هةموو ئةوانةي كة لةسةرةوة باس كران لة ثيَناو بةرقةراربوون و مانةوةي ديَمؤكراسيي راستةقينةن لة ولاَتدا، ديَمؤكراسيةك كة بة ديكتاتؤرييةتي خةلَك نةثيَودريَو بؤ ئةمة ثيَويست دةكات داواكاري بؤ نويَبوونةوة و كرانةوة لة نيَو حزبةكانيشةوة ببيستريَت. ئيَستا زةمينةيةكي لةبار لةضاو بةشةكاني ديكةي عيَراق كة توشي ئالَؤزي بوونة و لة غيابي سةركوتكاريدا ثيَيان ناوةتة قؤناغي بةرِةلاَيي سياسييةوةو لة كوردستان لة ئاراداية. ئةطةرضي جاريَ كوردستان بةشيَكة لة عيَراق، بةلاَم دةكريَ ئةم كرانةوة سياسيية كة بةسةر تةجرةبةيةكي12 سالَي لة حزبايةتيي داخراودا تيَثةرِ دةبيَت، ببيَ بة نمونةيةكي جياواز و تايبةتي لة داهاتووي عيَراق و سيستةمي سياسي و حزبايةتي لة كوردستاندا.

كؤتايي

rebwar2001@yahoo. com