25-02-2008 18:31

 

 

تةوةري شيعري طؤراني    ئةلَقةي ضوارةم   ... هونةرمةند ناسري رِةزازي

           

1. ئايا ئةو قةبارةيةي (ووشة) داطيري دةكات لةطؤرانيدا هاوتاي (ئاواز) ميلؤدية ؟ رِؤلَي ووشة لة ض ئاستيَكداية؟

 بةر لةهةموو شتيَك، طرفتي طةورةي ئيَمة، طؤرانيبيَذان وئاوازدانةران ئةوةية كة شاعيري شيعري طؤرانيمان نيية. واتة ئةو كةسةي كة تيَكست يان هؤنراوة بؤ طؤرانيي دادةنص، يان هةر نيية، يان ئةطةريش هةبيَ وةكو قامكي دةستن، ئةطةريش لةم دواييانةدا سةريان هةلَدابص، كرض وكالَن وئةزمونيَكي ئةوتؤيان نية. بؤية جةنابت ئةم ثرسيارة ديَنيتة طؤرِص.

 كةوابوو طؤرانيبيَذ ناضارة بطةرِص بؤ هؤنراوة. وةك راهاتن و وةك باوة لةناو طؤرانيبيَذاندا، زياتر لةسةر هؤنراوة ئاواز دادةنيَن، تا ئةوةي كةبةسةر ئاوازةوة هؤنراوة دابنرص. ئاوازدانان بةسةر هؤنراوةوة ئةوةندة طران نيية و ئاسانة، بةلاَم بةسةر ئاوازةوة هؤنراوة دانان ئةستةمة، شاعيريَكي دةوص كة كاري ئةوةبص و وشة لةدةستيدا وةكو مؤم بص. من ثيَم واية برِيَك لةهؤنراوةكان نةتةنيا شايستةي ئةو ئاوازانة نين كة لةسةريان داناوة، بةلَكوو ئاوازةكة ناتوانص وشةكة بخاتة ناو قةوارةوة، لةلايةكي ديكةشةوة بةستراوةتةوة بة طؤرانيبيَذةكةوة كةلة ئةدا يان طوتندا ضةندة وةستا بص، ئيَمة طؤرانيبيَذمان هةية كة وشة بةهةلَة لةباري وةزني مؤسيقاوة لةناو ئاوازةكةدا بةكاردةبا. بؤ نمونة، كاتص طؤراني ئةي وةي زارا دةلاَ، بةجيَطاي ئةي وةي زارا، دةلاَ : ئةي وةي زاراييا !!

 ليَرةدا وةك باسم كرد، رِؤلَي ووشة بةستراوةتةوة بةزةبةردةستيي طؤرانيبيَذةوة. ضونكة مةرجةكاني طؤرانيطووتن يان طؤرانيبيَذ ئةوةية كة : طوتن (ئةدا) ي باش بيَت، بيَذرة (تلفظ) ي جوان بيَ، دةنطي بةدةر (نشاز) نةبص، لةويَذة (ئةدةبيات) شارةزابص، طةليَريي (فؤلكلؤرناس) بص، دةنطي خؤش بص، لة (مةقامات) بزانص وهيديكة. رِؤلَي وشة ئةطةر لةباري ئةوةوة دةلَيَي كة وشة ضي دةوريَك دةبينص لة طؤراني يان ميلؤديدا، ئةوةية كة ئةوكةسةي كة وشة بؤ ئاوازيَك يان طؤرانييةك دادةنص، دةبص بتوانص وشةكة ثرِ بةثرِي طؤرانييةكة دابنصو من لةخوارةوة لة وةلاَمي ثرسياري 4و6دا زؤرترت بؤدةنوسم. بةكورتي وشةش بؤ خؤي رِؤلَي طرنط دةبينص.

2. ئايا هةموو شيعريَك بؤي هةية ببيَتة هةويَني طؤراني يةك، يان (ليريك) خاوةن تايبةتمةنديَتيةكي جياية لة شيعري دي؟

نةخيَر هةموو هؤنراوةيةك ناتوانص ببيَتة هةويَني طؤرانييةك، ضونكة شيعري ئازادمان هةية و شيعري كيَش و سةرواداريشمان هةية، هةر شيعريَكيش ناوةرِؤكيَكي تايبةتي هةية، لة دلَدارييةوة بيطرة تادةطاتة سياسي وهيديكة، بةلاَم ديسان بة مرخ وضةشةي طؤرانيبيَذةكةو بةناوةرِؤكي هؤنراوةكةوة بةستراوةتةوة. دةكرص ليريكيش خاوةن تايبةتمةنديةكي جيا بيَ لة هؤنراوةيةكي دي . بؤ نمونة دةكرص ليريكةكة بةشيَوةيةك بص كة هةموو وةزنة هؤنراوةييَكي بؤ نةبص، بةلاَم زؤر جاريش وادةست دةدا كة هةر لير يان طؤرانييةك ض هؤنراوةييَكي دةوص. خؤ ناكرص هؤنراوةييَكي دلَداريي بةسةر ئاوازيَكةوة كة مارشة، بكةي بةمالأ، هةر طؤرانييةك وهةر هؤنراوةيةك تايبةتمةنديي خؤي هةية.

3. هوشياري وبةئاطايي لةبواري شيعر و ئةدةبدا تا ضةند ثيَويستة بؤ هونةرمةندي ئاوازدانةر ؟

 ئاوازدانةر لةسةتا سةت، دةبص شيعرو ئةدةبيات (هؤنراوةو ويَذة) بناسصو شارةزابة هةبص تيَياندا، ئةطةر وانةبص، ناتوانصلةكارةكةيدا سةركةوتوو بيَ.

4. بؤ شاعير ضةند ثيَويستة شارةزاي دنياي ميوزيك بيَت ؟

شاعيريش هةر بةوضةشنة دةبص لة وةزن وريتم وكيَش وسةروا وئةوانةدا شارةزا بص، بةتايبةت ريتم. بةلاَم لةرِاستيدا كاك بةختيار ئةم شتانة زؤرتر بةسراونةتةوة بة هةست (احساس) ةوة. بةيتبيَذي وامان هةية هي 200، 300 سالأ لةمةوبةر و كة نة مؤسيقاي زانيوة و نةدةرسي ويَذةشي خويَندووة، بةلاَم ئةوةندة وةستاية لةكارةكةي خؤيدا كة نمونةي نيية. كاري هونةريي زؤرتر رِةدووي هةست ونةستة، نةك زانست ولؤر (فن) . بةلاَم ئةطةر كاري هةست و بةتايبةت ضةشة (ذوق) ، زانستي لةثشتةوة بص، جوانتر وبرِؤي زؤرترة.

5. ئايا تا ض ئاستيَك (شيعريَكي سةركةوتوو) رِوويةكي طةش دةدات بة (ئاوازيَكي كةم ئاست) ؟

هةبووة شتي وا، بةلاَم ئةطةريش بيدا بؤ ماوةييَكي كةمة وهةستي ئينسان ناتوانص وةريطرص و ضونكة دةكةويَتة ذيَر رِةخنةو لؤمةوة.

6. بة ثيَضةوانةشةوة ئايا شيعريَكي خراث رِوخساري ميلؤديةكي جوان دةشيَويَنيَت ؟

هةر بةو ضةشنة كةلة سةرةوة باسم كرد، طويَطر تووشي ئاخ وخؤزطة و شةطاي دةكا. هيضكات لايةنيَك، يان دةستيَك ناتوانص كاريَك بة ئاكام وئةنجام بطةيةنص، هةميشة دوو شت تةواوكةري يةكدين.

7. هاوسةنطي نيَوان شيعرو ئاواز تا ضةند بةرجةستةية لة ستراني كوردي هاوضةرخدا ؟

لةم سةردةمةيدا كة ئيَمةي تيَدا دةذين، بة راي من مؤسيقاي كورديي بة تايبةت طؤراني توشي سةرليَشيَواويي و سةرطةردانيي و ثاشاطةردانييةكي زؤرة، بةلاَم لةناو ئةم شتانةشةوة، تروسكةي بضووك و باش و دلَخؤشكةري تيَداية. ئاواز وهؤنراوة لة هونةري مؤسيقاي كوردييدا، دةبي سالاَنيَكي زؤر تيَثةرِبكا، تا دةطاتة ئاستي هاوسةنطيي . لةسةرووي ئةمانةوة، دةولَةت و ئؤرطاني دةولَةتيي ، دةتوانص ئةمة ضارةسةر بكا. هيوادارم كوردو كوردستان بطاتة ئاستيَك كة ئةم طريَية كويَرةيةش بكاتةوة و طرفتةكانمان لةهةموو باريَكةوة ضارةسةربن. ضونكة طؤراني و مؤسيقاي كورديي ، لة نيَوان ضوار بازنةدا سوورِ دةخوا و بؤ خؤي ئازاد نيية، هةتا رِيَطةي سروشتي خؤي بطريَتة بةر.

                                                                       ناسري رِةزازي

                                                                       ستؤكهؤلَم

                                                                       20/12/2003