لةثةراويَزي رِووداوةكاني كةركوك و تيرؤركردني محةمةد باقردا

 عيَراق لة دويَني و ئةمرِؤ دا !

كةمال رِةئوف

02-09-2003 00:31

 

 ئاشكراية ئالَؤسكاوي رِووداوةكاني ئيَستاي ناو عيَراق رِاستةوخؤ ثةيوةنديان بةو ئالَوطؤرِانةوة هةية كة ئيَستا لةساحةي سياسي و بونيادي كؤمةلاَيةتي عيرَاقدا هاتونةتة ئاراوة، ئالَوطؤرِيَك كة بةدنياي سياسي ناوضةكة نامؤيةو بؤيةكةم جارة لةدواي جةنطي جيهاني يةكةمةوة كةدةولَةتيَك بةهةموو ثيَكهاتةو دامةزراوةكانيةوة لةلايةن هيَزيَكي دةرةكييةوة لةبةريةك هةلَبوةشيَتةوة بةشيَوةيةك كةئةوسنورودةلالةتة سياسيانةش ببةزيَنيَت كةلة دابة شكارييةكاني ئةو سةردةمةدا لةنيَو دةولَةتةطةورةكاندا برِياري لةسةر دراوةو لةسةري رِيَككةوتوون، لاي هيَزة هةريَمايةتيةكان ترسناكي ئةم ئالَوطؤرة لةناوضةكةدا لةويَوة زياددةكات كة دواترلةدامةزراندنةوةي ئةو دةولَةتةدا خؤيان دةست كؤتادةكريَن و هةنديَك هيَزي سياسي نويَ بةبيركردنةوةي و بةئينتماي جياوازةوة سةردةردةهيَنن وهةولَي ئةوةش دةدةن كةدةولَةتي تازة لةسةر دةستي خؤيان و بةسةرثةرشتي ئةمريكا بينا بكةنةوة، هيَزو دةسةلاَتي سياسي وكؤمةلاَيةتي كوردو شيعة كةئةمرِؤ لةنيَو ئالَوطؤرةكاني عيَراقداوادةردةكةويَت كة بةشي شيَريان بةركةوتوة ودةبنةوة بةبةشيَكي طةورةوبةرضاولة ثيَكهاتةو بناغة دةولَةتي نوصدا، بةشداري رِاستةو خؤي ئةم دووهيَزة نةك هةرطةليَك ثرسيار و تيَرِامانياني بؤ دةوروثشت ودةسةلاَتة تةقليديةكاني ناوضةكةو جيهان دروست كردوة، بةلَكو بةعةمةليش لةناوخؤي عيَراقيشدا ئةورِاستية دةسةلميَنيَ، كةلةكارخستني دةسةلاَتي حكومةتي بةعس ياني لةبنةوة هةلَوةشاندنةوةي تةواوةتي بونيادو ثايةكاني دةولَةتي كؤني عيَراقي وسةرلةنوي دامةزراندنةوةي دةولَةت بة مقةوةماتي تازةو بةبةشداري هيَزوبيرو بؤضوني ئةو دوو هيَزةي كة دةورانيَكة لةبوارة نيَودةولةتييةكاندا ولةكاية سياسيةكاني دةسةلاَت تارادةيةكي زؤر مةحروم وحةرام كراون، هيَزي سياسي شيعة كةتا ئيَستا بةتةواوةتي خؤي تةسليم بةئيرادةي ئةمريكا نةكردوة ولةطةلَ ئةوةشدا بةتةواوةتي ئةوةيان رِةت نةكردؤتةوة كةبةشداري لةطةمةسياسيةكاندا نةكةن، هةربؤية لةنيَوان رِةفزو قبولَكردندا دةيانةويَت هةرضي زياترة لايةنةكاني بةرامبةر بةداواكانيني خؤيان رِازي بكةن و جيَطةثيَيةكي زياتر بؤخؤيان لة دةسةلاَتي ئايندةي عيَراقدا داطيربكةن، كوردةكان بةثيَضةوانةوة كةثيَدةضيَت كةمتر لةوةتيَطةيشتبيَتن كة ئةم دةورانة دةورانيَكي ضارةنوس سازةو دةكريَت ئةوانيش زؤريَك لةكيَشة نةتةوايةتيةكانيان لةطةلَ دةسةلاَتي مةركةزدا يةكلابكةنةوة، كةضي والةطةلَ دؤزةكةدا مامةلَة دةكةن كة لةعيَراقدا تةنهاكودةتايةكي سةربازي رِوويدابيَت و دةولَةتي عيَراقي لةبةريةك هةلَنةوةشابيَتةوة بؤيةلايان دروستةكة ئةمانيش بيانةويَت لةناو ئةوحكومةتةتازةيةدا وةزيرو كاربة دةستيان هةبيَت وبرِيارة طرنط و بناغةييةكاني خةلَكي كورد ثشت طوي بخةن بؤدةورانيَكي ترو لةرِيَطةي كاري حيزبيةوة بضنةوةثيَشةوة، كاتيَك لة سةرزاري سةركردةكانةوة بانطهيَشتي ئةوةدةكراكة كؤبوونةوةكاني ئايندةيان لةبةغداد بكةن، ئةم مذدةي ضونةناو بةغدادي بيَ سةدامة هيَندةي بيركردنةوةيةكي ثةضةكرداري سياسي و حيزبي بوو، هيَندة بؤئةوة نةبوو كةثيَمان بليَين كوردةكان بةرؤحي سةركةوتنةوةو بةرنامةيةكي ئامادةكراوةوة لةبةغدادا ئامادةدةبن بؤيةكلاكردنةوةي كيَشةكان، هةربؤية ئةم مذدةية هيَندةي بؤ رِازيكردني ناسيؤناليزمي عةرةبي بووكةثيَيان بلَيَن ئيَمة جياخواز نين، هيَندة بؤ نيشاندان ورِاطةياندني دوانزةسالَةي دةسةلاَتداريَتي خؤو سةركةوتني كوردةكان نةبوو، ئةوان دةيان ويست لةرِيَطةي ئةو رِاطةياندنانةوة ثيَيان بليَن كة ئيَمة ضاوةريَي برِيارو فةرمايشتةكاني ئيَوةين! ضونكة خؤيان زؤر لةوة بةبضوكتر دةزاني تاكو بتوانن وةزعي مالَي كوردي رِيَكبخةنةوةو لةويَشةوة كاركرديان هةبيَت لةسةر رِيَكخستنةوةي عيَراق بةطشتي، سةركردةكان كةتا ئيَستاش كةمتر لةوة تيَدةطةن كةئيَستالةم ئالَوطؤرِو دامةزراندنةوةيةدا ئيمكاني ئةو ئةطةرة لةئارادا هةية كةكورد بةمافي ضارةي خؤنووسين بطات، كةضي هةولَدةدةن مةسةلةكان لةضاوي هةمواندا بضوك بكةنةوة بؤمةسةلةيةكي سياسي وحيزبي، تةنانةت خؤشيان لةو بورةدا ئةو شةرعيةتة لةثةرلةمانةكةي خؤيان دةسيَننةوة كةوةك دةنط و رِةنطي خةلَكي كورد لةويَدا دةركةويَت كة لةبناغةوة ئةو كارة هيَندةي كاري ثةرلةمانة كاري حيزب و طروث نيية، ئةوان كةدةيانةويَت ئةو مةيدانةش كةجيَطةي يةكلايكةرةوةي مةسةلة طةورةكانة بيكةنة شويَني كيَشمةكيَش وململانيَيةتيةتي حيزبي، ئةوةتا هةردووحيزبي دةسةلاَتداري كوردي ثيَشبرِكي ئةوةيانة ململانيَكةيان بطؤيَزنةوة دةوري ئاطرداني دةسةلاَتي مةركةزي ولةبةرامبةر ئيمتازاتي حيزبيدا بةناوي خةلَكي كوردةوة دةستبةرداري هةنديَك دةستكةوتي ميللي ونةتةوةيي ببن كة ئيَستا لة هةموو كاتيَك زياتر ئيمكاني بةدةست هيَنانيان هةية، ضونكة ئةم ئالَوطؤرِانة هيَندة رِيشةيي و كاريطةرة لةناوخؤدا كةرِةنطة رِةنط رِيَذي سياسةت وبةرنامةي ضةند ساليَكي تري ئايندةي عيَراقي لةخؤي بطريَت، هةرليَرةشةوةية كة ئةم مةسةلةية بؤ دةسةلاَتة تةقليديةكاني ناوضةكةش تةنها هةرئةومانايةي نيية ونابيَت كةرِةنطة ئةوئالَوطؤرِانة خولَقيَنةري تةنها ئةوطؤرِانكاريةبن كةهاوكيَشة سياسةكاني ناوضةكةدا بطؤرِيَ، بةلَكو لةطةلَ ئةوةشدا ئةوان ئةو ئاماذانةش دةبيننةوةكة رِةنطة ضيتر هيَزة كؤنةكان هاوبةشيَتي و بةرذةوةنديةكانيان كة لةذيَرضةتري نةتةوةو مةزهةبدا كؤبوةتةوة نةتوانن بيثاريَزن، ئةويةكيَتية ئايني، نةتةوةيية كةخاوةن ضةندين رِيَكخراوةي ناسيوناليستي وةك جامعةي عةرةبي و ضةندين كؤمةلَةي ئاينية، ثتر لةنيوسةدةية دةسةلاَت لةوولاَتة عةرةبيةكاندا بةرِيَوةدةبات و لةرِووي ئايني و نةتةوةييةوة ثايةكاني خؤي لةسةرنةتةوةي عةرةبي ولةرِووي ئاينيشةوة لةسةرئايني ئيسلام و بةتايبةتي مةزهةبي سوني درِيَشتووة، هةروةها ئةم ئالَوطؤرِانةي ئيَستاي عيَراقيش كةدةستي ئةمريكاو ئينطليزي لةثشتةوةية بةثيَضةوانةي ئةوةوةية كةتاكوئيَستا هةيةو ئاماذةش بؤئةوةدةكةن كةرِةنطة ضيتر ئةو هيَزة طةورانةي كةدةيانةويَت لةو ناوضةيةدا جيَطةثيَي خؤيان بكةنةوة، طرةوي سياسي خؤيان لةسةرئةو هيَزو لايةنانة بكةن كةتاكوئيَستَا لةنزيك بونةوةو طرتنة دةستي دةسةلاَت نامةحروم كراون و لةناو دةسةلاَتي عةرةبيشدا خراونةتة ثةراويَزو طوي لةدةنطيان نةطيراوة، نةتةوةي عةرةب يان راِسترة بليَين ناسيوناليزمي عةرةبي كة بةدريَذايي دةسةلاَتداريَتي خؤيان جطةلةوةي تووشي ضةندين شكست وقؤرتمي سياسي بوونةتةوة و لةهةمانكاتيشدا لةنيَوخراثترين فةسادي ئيداري دا ذياون و دةسةلاَتي تاكرِةوانةو شمولي خؤيان بةرِيَوةبردوة وهةميشة نمونةيةكي ناشرين و ثرِتوندوتيذي و رِةتكردنةوةي رِةنط وئاين و نةتةوةكاني تريان نيشان داوة، ئةوان كة تواناي طؤرِانكارييان نييةولابردن وئالَو طؤرِيشيان لةلايةن خةلَكةوة بةهؤي عةسكةر تاريةتيانةوة ئيمكاني نيية، لةهةمانكاتيشدا ئةوةيان نيشاندا جطةلة بووني ئيمكاناتي مادي زؤر لةبةردةستياندا ناشتوانن ثيَبةثيَي مةدو طؤرِانكارية جيهانيةكة رِي بكةن و دةستيان لةضةمكة كؤنةكاني خؤيان ببيَتةوة، مةزهةبي سونيش كة هةرلةسةرةتاوةو لةسةردةماني ئينتيدابي نيشتماني عةرةبيةوة بةثشتيواني هيَزة كولَونياليست وداطيركةرةكان لةدةسةلاَتةوة نزيك كراونةتةوةو ئيمتيازاتي طةورةيان بؤ ثاريَزراوة، كةضي ئيَستا بؤئةمريكيةكان ئةوة ئاشكرابوة ئةوهيَزانةي كةسةر سةختانة دذايةتي ئةمريكاو بةرذةوةنديةكاني ئةوان دةكةن زؤرترينيان لةلايةن عةرةب و سوني مةزهةبةكانةوة كؤمةك دةكريَن وهةر بة سةركردايةتي و سةرثةرشتي و ئيمكاناتي مادي ئةوانيش ئةوكارة تيرؤريستيانة دةضيَت بةرِيَوة، هةربؤية ثيَدةضيَت لةم قؤناغةدا ئيدي ئةمريكيةكان طرةو لةسةرئيبرازكردني ئةو هيَزانة بكةن كةتواناي كرانةوةي زياتريان هةيةو دةتوانن لةدريَذماوةدا سةنطةريَكي تربن لةسةنطةرة كؤنةكان و هيَزة تةقليديةكان ئةم كارو سياسةتةي ئةمريكيةكان كةبةشيَكي زؤري لةناضاريةوةية طةر لة سياسةت وهةولَةكاني ثيَشويان زياتر هةلَة نةبيَت ئةوا كةمترهةلَة نية، ضونكة لةم جارةشياندا بةدةستيَك لةدذي تيرؤرو تيرؤريستان كاردةكةن و بةدةستةكةي تريشيان لانكي ثةروةردةكردني تيرؤرو توندوتيذي رِادةذيَنن و بةجؤريَكي ترو لةبةرطيَكي تردا ئةوهيَزو هةلومةرجانة ثةروةردة دةكةنةوةو دةهيَننةوة ئاراوة كة رِةنطة كؤتاييةكةي لةوةي ئيَستا ترسناكتربيَت، بالاَدةستي هيَزة سياسيةكاني شيعة لةسةر ثايةو بيروبؤضوني ئايني و مةزهةبي لةعيَراقدا نةك هةر ناتوانيَت ئاين بطيَريَتةوة جيَطةي شياوي خؤي وبيكةنةوة بةو ئاينةي كة تةنها بيروباوةرِي خواثةرستي بيَت لةكؤمةلَداو ئاين لةسياسةت داببرن، بةلَكو ئةوململانييَةتية مةزهةبةكان دةباتة ئاستيَكي وا كةئيتر سلوكيخةلَك جطةلة مةرجةعيةتة مةزهةبيةكان هيضي ترنةبينن و تةنهائةوان بكةنة تاكةسةرضاوةي طويطرتن وهةلَطؤزاني بيرو بؤضونةكانيان، ئةم سياسةتة تازةية لةهةمانكاتيشدا مةترسي و ئةطةري ئةوةشي لي دةكريَت كةشةرِو تيرؤر لةناو هيَزة ئايني و مةزهةبة جياجياكانيشدا هةلَطيرسيَنيَت وةك ئةوةي كةلةحةفتاكاندا لةلوبنان رِويدا و تاكوئيَستاش خةلَكةكةي زياني ئةو ثيَكدا ثذانانة دةدةنةوة كةلةناو تايفةو مةزهةبة جياجياكاني ئةووولاَتةدا رِوويانداو حكومةتيَكيان بوة بةنسيب كةهيَزةكةي حيزبولاَيةو ياساوسياسةتةكةشي لةدةرةوةي لوبنان دادةرذيَت. خةلَكي كورديش لةم قؤناغةدا كة دةيةويَت ئةوة نيشان بدات كة باشتر لةنةتةوةي عةرةب دةتوانيَت خؤي لةطةلَ مةدة جيهانيةكةدا بطونجيَنيَت و ئةكتيظيَكي ئارام وطونجاوبن، كةئةم خؤطونجاندنة بةقيمةتي لةدةستداني سةربةخؤيي خؤيان وثاراستني يةكثارضةي خاكي عةرةبي بةدةست ديَت، كةرِةنطة ئةم سياسةتي سازشكارية بطاتة ئةوةش كة كورد دةبيَت دةست بةيةكثارضةيي نيشتمانيَكةوة بطريَت كة لةئةساسةوة بةخاكي نةتةوةي عةرةب ناوزةند دةكريَت و هيض ئيمتيازيَكي بؤ خؤي تيانةبيَت، هةروةها ئةم دبلؤماسيةت و سياسةتةي هةر دووحيزبة طةورةكةي كوردستان كةبة دلَنيا ييةوة خةلَكي كورد ناتوانن تاسةر ئةو بي مافية قبولَ بكةن و ناتوانن ئةو كؤتري ئاشتيةبيَت كةبةديل كردن و لةدةستداني ئازادي و مافي خؤي ئاشتي لةعيَراقدا تاسةر بةرهةم بهيَنيَت، هةروةها طةر ثارتي و يةكيَتي خؤيان لةشةرِي ناوخؤدا ملي ثةرلةمانيان نةشكانداية ئةوا ئيَستا دةيانتواني لةرِيَطةي ثةرلةمانةوة طةلَيَك خواست و داواي خةلَكيان بةرز بكردايةتةوة تاهيض نةبيَت لةنيَواني رِازيبون و داواكاري زياتردا مةسةلةي كورديان بهيَشتايةتةوة ضونكة ئاشكراية ئةم ضارةسةرةي ئيَستا كةهةية ناتوانيَت ئةطةري بةريةك كةوتن لةنيَوان نةتةوةكاندا نةهيَليَت و كةم بكاتةوة، بةثيَضةوانةوة ئةوسياسةتةي ئيَستا ئةو هةلومةرجة دةهيَنيَتة ئاراوة كةرِةنطةسبةي رِؤذ بةريةك كةوتنةكان توند ترو ترسناكتر دةربكةونةوة وةك ئةوةي لةناوضةكاني كةركوك ودوزدا رِوياندا. ئةمريكا ئةمرِؤ كةدةيةويَت بؤشايي سياسي و دةسةلاَتي حكومةتي لةعيَراقدا بةوشيَوةية ثرِبكاتةوة، باشتروابوو لةجياتي ئةوةي كةدةيةويَت مةسةلةكان نيوة ناضلَ ضارةسةربكات، دةبواية بيريلةوة بكردايةتةوة كةكيَشةكان رِيشةيي ضارةسةربكات، ضونكة لاي هةموان ئاشكراية كةيانزةي سيَثتةمبةر بةرئةنجامي كؤمةكي ئيسلاميةكاني ئةفغان بوو لةبةرامبةر شوعيةكاني ئةو كاتةدا، بةهيَزبووني دةسةلاَتي سةداميش بةرئةنجامي كؤمةككردني ئةو رِذيَمةبوو لةبةرامبةر ئيَراني ئيسلاميدا، كؤمةك كردني دةسةلاَتي شيعةكاني عيَراقيش لةئيَستادا كةلةثيَناو مانةوةو هةيمةنةي خؤيدايةلة عيَراقي يةكطرتودا، كةئةمةش هيض نية جطةلة دووبارة و ضةند بارةكردنةوةي هةلَةيةك، كةلةئاكامدا جطة لةبةرهةم هيَنانةوةي توندوتيذي وتيرؤرو تيرؤريستان هيضي تري ليَ نادوريَتةوة.