ذاپؤرتثك لة هةصةبجةوة ....  ئامادةكردني: ستثفان يةرتين. .... وةرگثذاني لة سوثدييةوة: ئةمجةد شاكةلي

 
13-05-2011 02:28

 

هةصةبجة بوو بة نيشانةيةك. بوو بة پرؤگرامثكي ذاديؤيي، كة لةمةذ چةكي كيميايي بوو و نثوي لث نرابوو، "لة ييپريسةوة تا هةصةبجة". ئةوةي لة 16ي مارسي 1988دا لة هةصةبجة ذوويدا، هةر لة سةرةتاوة بة ذووداوثكي مثژوويي گرنگ دانرا، بةلآم بة تةواويش بث گيروگرفت و بث كثشة نةبوو. بةكارهثناني گازي سثناپ، لة لايةن ئةصمانةكانةوة، دژ بة ييپرسي بةلژيكي لة ساصي 1915دا و بؤمبي ئةتؤمي ئةمةريكي، دژ بة هيرؤشيما لة ساصي 1945دا، لة يةك لايةنةوة لثكدةدرثنةوة. هةصةبجة جوداية. لة پثش هةموو شتثكدا، لةبةر ئةوةي، شارةكة بوو بة قوربانيي دوو جةنگي يةكجار جياواز: جةنگي نثوان عيراق و ذثكخراوةكاني كوردي عيراق، كة كوردستانثكي ئازاديان دةوثت و جةنگثكي ديكة، كة لة نثوان ئثران و عيراقداية. هةر بؤيةش، بة لايةني كةمةوة 5000 كوردي مةدةني لة هةصةبجةدا بوون بة قورباني. هةصةبجة لة پثش هةموو شتثكدا بةشثك و ئاصقةيةكة لة جةنگي عيراق-كورد، ئةو جةنگةي، كة زثتريش دةخايةنثت و دةرچة و چارةسةرثكي ناديار و تةماوي هةية. بةلآم هؤي ئةوةي، كة هةصةبجة بةو جؤرة، سةرنجي خةصكي ذاكثشا و خةصكي ورووژاند، ئةوةبوو، كة ئثران، وةك بةشثكي گرنگي جةنگي نثوان عيراق و ئثراني داية قةصةم، كة تثيدا عيراق تاوانبار بكرثت و دابنرثت بةوةي، كة ژاري دژ بة خةصكي مةدةني بةكار هثناوة. لةبةر ئةوةش دةسگاي جةنگيي ئثراني، دةيان ذؤژنامةواني گةياندة هةصةبجة. كوردةكان لة ماوةي ساصثكدا هةوصياندا، سةرنجي جيهان بةرانبةر بة جةنگي ژاراوي عيراق ذابكثشن، بةلآم سةرنةكةوتن. ئثران چونكة دةستذوويشتوو و خاوةن دارايي بوو، سةركةوت. ذؤژي 22ي مارس ئةمن لةوث بووم، لة هةصةبجة، ئةو ذؤژة، دةيكردة ذؤژي حةوتةمي دواي بؤمببارانة ژاراوييةكة. ئثمة، كة پةنجا ذؤژنامةوانثك دةبووين، بة دوو هثليكؤپتةري هيوي-بثص لة باختةرانةوة[1] بة سةر ئةو چيا بةرز و مةزنانةدا و بة درثژايي چةمثكدا بة نزميي، فذين و لة خوارةوة بةرةو هةصةبجة هاتين و لة خوارةوةي ذؤژاواي شارةكةوة، لةسةر لاپاصثكي بة گيا داپؤشراو، لة تةنيشت گؤذستانثكةوة، بة نثوي شةهيدان، نيشتينةوة. هثليكؤپتةرةكان ئثمةيان داگرت و بؤ خؤيشيان زؤر بة خثرايي لة چاو بزربوون. دةسبةجث زؤريي جموجووص و چالاكيي هثزيي هةوايي عيراقمان بؤ دةركةوت. كة تةماشاي هةصةبجةمان كرد: كؤمةصة خانوويةكي خؤصةمثشي، كةوتبوونة نثوان چيا كةسكةكانةوة لة پشتةوة و دةشتاييةكي سةوز لة پثشةوة. ئةو دةشتايية دادةچؤذا و شؤذدةبووةوة، تا دةگةيشتة زةرياچة سثگؤشةكةي دةبةنديخان، كة يةك ميل[2] لةويوة دوورة. بة جووتة ئؤتؤمبيلثكي گةورة و بةرين، نثزيكةي 400 ميترثك بةرةو قةراخ شاري هةصةبجة براين. لةپذ نموونةيةكي ئةوةمان بؤ دةركةوت، كة سةفةرةكةمان لة لايةن ئثرانييةكانةوة، بة ذثكوپثكي و بؤ مةبةستثكي دياريكراو، ذثكخراوة. من ناصثم مةبةستي ئةوان، ئثرانييةكان، مةبةستثكي ناماقووص و ناجؤر بوو، بةلآم مرؤض دةبث لة مةسةلةكة ئاگادار بثت. ئيدي لةوث ئايةتوصلآ حةكيم[3] بؤ خؤي، بة خؤ و بة مثزةرة ذةشةكةيةوة، كة بة كؤمةصثك پاسداري شؤذشةوة حاتة درابوو، هات. حةكين، قورئانخوثنة نةريتييةكةيشي بة شوثنةوة بوو. حةكيم ذثگةي وثنةگرتني دا و چةند ذستةيةكي، لةبارةي ئةوةوة، كة هةصةبجة دةبث بةختةوةر بثت بةوةي، كة لة لايةن ئثرانةوة، ذزگار كراوة، گوت.

 

خانووةكان نةذووخابوون:

حةكيم ذثبةرايةتيي هةلآتوو و پةنابةرة عيراقييةكان دةكات، كة لة ئثرانن و لة لايةن ئثرانييةكانيشةوة، بةرپرسياريةتي ديلة عيراقييةكاني، كة لة ئثرانن وةرگرتووة. حةكيم چي دابوو لة هةصةبجة، ئةوة پاشان ذوون دةبثتةوة. بة لاي خانوويةكي سث نهؤميدا، كة ديوارةكاني پان و بةرين بوون، تثپةذين. ئةو خانووة سةربازگةي عيراقي بووة. لةپذ كةوتينة سةر شةقامثك، كة بة كؤمةص لاشةي لة سةر كةوتبوون. مرؤضثك، يةكثكي دي و يةكثكي ديكة، يةكسةر بة لاي ذاستدا، لة لاي پليكانةيةكةوة پياوثك بة سةر كچة چكؤلانةكةيدا، كة ويستبووي بيپارثزثت يا بة پةلة هةصيگرثت و بيباتة ماصةوة، كةوتبوو و مردبوو. "پيرمحةمةد"، كة گةذةكثكي شارةكةية، دةكةوثتة قةراخي لاي ژووري شارةوة. خانووةكان هةر وةك خؤيان مابوونةوة و لة هةموو لايةكيش، لاشةي مردوو، كة زؤرجاران بة چاوي كراوةوة دةبينران، كةوتبوون، بث ئةوةي هيچ جث برينيشيان پثوة ديار بثت. مانگاكان لة بةردةمي ماصةكاندا، هةر بة بةستراوةيي و بة كؤمةص لةو ناوةدا كةوتبوون. پشيلةكان وا دةهاتنة بةرچاو، كة چثژ لة هةتاوي بةهاري كوردةواري وةردةگرن. خانووةكان لة ديوي دةرةوةوة نةذووخابوون و زيانيان نةكةوتبوويث. هيچ نيشانةيةكي بؤمبباران نةدةهاتة پثش چاو. دةركة ئاسنينةكان، كة بة ئاستةم كرابوونةوة، خةرماني لاشةي مرؤضيان لة ذاذةو و حةوشةكاندا تا نثو ماصةكان، لة پشتةوةي خؤياندا شاردبووةوة. سةرم لة گوند و شاري تري كوردنشين دابوو، بةلآم هةرگيز سةرم بة ژووري مالآندا نةكردبوو. ئةمجارةيان وام كرد. هةمووانم بة مردوويةتي لة ژووري ماصةكاندا دةبينين. مردنثكي بث ئاژاوة، بث شپرزةيي، بث شصةژان، بةلآم بة پةلة، لة ذاستيشدا بة تةواوي نائاگايي و هةستپثنةكردنةوة. لةو ديمةنانةي، كة بة تايبةت، وةبيرم دثنةوة، ماصثك، كة پيرةژنثك و گةنجةژنثك و حةوت منداصي تثدا بوون. پاشتر لة دوكتؤرثكم بيست، كة ئةوانة تووشي گازي سيانيد بوونة و بث ئةوةي هةست بة هيچ بكةن، لة ماوةي بيست چركةدا مردوون. لةوانةية گةذةكي پيرمحةمةد، بيري ئةوةي دابثتة ئثرانييةكان، كة شتثكي گةورة بكةن، بؤ ئاگاداركردنةوةي دةسگاكاني ذاگةياندن لة جيهاندا لةمةذ هةصةبجة. خانووةكان هةر وةك خؤيان بةپثوة بوون، چ ذووخاو و داتةپيويان تثدا نةبوون. خةصكةكة مردبوون و بووبوون بة لاشةي بثگيان، ذةنگة بة گاز يا بة شتثكي ديكة مردبن. كةس لة هؤي مردنةكة دوودص نةبوو، كة چةشنة گازثكي ژاراويية. لة خةصكي شارةكة خؤي، زؤر كةس نةمابووةوة. مامةيةكي پير، باسي ئةوةي بؤ كردين، كة چؤن لة ژثرزةمينيكدا، كة خؤي و تةواوي ئةنداماني خثزانةكةي خؤيان تثيدا حةشار دابوو، ئةو بة تةنث، بة زيندوويةتي ماوةتةوة و تةواوي ئةنداماني خثزانةكةي مردوون. كوذثكي 14 سالآن، كة بة لايدا تثپةذين، بة بثدةنگي پةتوويةكي، لة سةر لاشةيةك لابرد. ئةو كارة، بة شثوةيةكي وا دةهاتة بةرچاو، كة هةموو ذثكخرابثت، يا پثشتر ئامادة كرابثت. لة نثو مردووةكاندا لاشةي هيچ سةربازثكي تثدا نةبوو و كةميشيان پياو بوون. لة لاي ژووري شارةكةوة يةكسةر، لة سةر ذثگةي بةرايي گةذةكي پيرمحةمةددا، گوريسثك دانرابوو و سةربازة ئثرانييةكان پاسةوانييان دةكرد، ئةوة بثگومان لةبةر ئةوة بوو، كة ذثگة لة خةصكي كوردي شارةكة بگرن و نةهثصن بچنة نثو پيرمحةمةدةوة، بؤ ناشتني مردووةكانيان، پثش ئةوةي جيهان ئةم بينينة كورت و چاوترووكان ئاساية تؤمار بكات. ئثمةي ذؤژنامةوانان، بة بث هيچ نةخشة و پلانثك دةچووينة مالآنةوة و دةردةچووين. ئثرانييةكي تاراني، كة جل و بةرگي مةدةني دةبةردا بوو، لةگةصماندا بوو، بةلآم ئثمة چ كةسثك، وةدووي خؤي نةدابووين و ذثنيشاندةريشمان نةبوو. كة من ويستم بة سةر هةورازثكدا، كة كةسي نةگةيشتبوويث، سةركةوم، لةپذ تووشي پاسدارثك بووم و لثنةگةذا بةوثدا بذؤم.

چةندين قورباني؟

مردووةكاني نثو شار، بةصگة بوون، بؤ بؤمبباراني ژاراوي و گرنگترين شتيش بوون، لة سةردانةكةي ئثمةدا. ئةو وثنانةي ئةوث سةرنج و ديتنثكي مةزنيان ساز كرد. ئةوةي، كة ذؤژنامةكان بة ذوون و ئاشكرا ئارةزوويان دةكرد، ئةوة بوو، كة ژمارةي مردووةكاني هةصةبجةيان، بؤ ساغ بووايةتةوة و بيانزانيبا چةندن. ئايا وةك يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستان، كة پثشتر ذايگةياندبوو 4000 بوون، يا وةك ئثرانييةكان، كة هةمان بةيانيي، لة باختةران بة ئثمةيان گوت 5000 بوون؟ هةر لةبةر ئةوةش بوو، زؤرثك لةوانةي ئثمة، لاشةكانيان دةژمارد و پرسياريشيان لةو كةسانة دةكرد، كة تووشيان دةبوون، كة لاشةي تر لة كوث هةن!. ناوبةناو لة نثو شاردا، خةصكمان تووش دةبوون. پياوثك بة لاماندا تثدةپةذي، چةند منداصثك لة پشتي پةرژينةكةوة بوون. بة كوردي و عةرةبي و فارسييةكي تثكةص و پثكةص، هةوصماندا هةندث ذاستييان لث هةصكذثنين. دةستةيةكي تةلةضزيؤني توركي، كة لةگةصماندا بوون، بةو ناوةدا دةسووذانةوة، پرسياري خةصكي توركيزانيان دةكرد، تا يةكثكي خةصكي هةصةبجةيان لثدةرپةذي و گوتي: ئثمة كوردين، ئثمة تورك نين. بثگومان لة نثو ئثمةشدا، چاودثرثكي ئثراني هةبوو، ئةركي ئةوةبوو، ئاگادار بثت لةوةي، ئثمة چي دةبينين و بة نةرمييش ذثبةرايةتيمان بكات. لاي ئةو كابراية ذوونبوو، كة ذؤژنامةوانةكان، لاشة دةژمثرن و هةرگيزيش نةياندةتواني بووني 5000 مردوو جةخت بكةن. پثمواية ئةوةي پاشتر ذوويدا، شتثكي لةناكاو بوو و بث خؤئامادةكردن بوو بؤي. دوو لؤري پةيدابوون و ئثمةيان هةصگرت و بردينيانين، بؤ گةذانثك بةو دةوروبةر و گوزةرةدا. دةيانةويست پثشتر ئةوةمان پثشان بدةن، كة چؤن جةنگةكة ذوويدابوو. عيراقييةكان لة ذثگةدا بةرةو گوندي دوجةيلة، لةگةص ئثرانييةكاندا پثكياندادابوو و كوژرابوون. بة درثژايي قةراخ ذثگةكة، لاشةيةكي زؤري سةربازي عيراقي كةوتبوون. لةپذ دراينة بةر تؤپ و گوللةتؤپ لة پثش و پشتمانةوة، دةكةوتنة سةر ذثگةكة، بذثك چاوةذوان بووين، بؤ ئةوةي لةو گوللةبارانة دةرچين و بةرةو هةصةبجة ئاژؤتمان و گةذاينةوة. هةر پثش هةصةبجة، يةكسةر شؤفثرةكان بةلاي چةپدا وةرچةرخان و هةورازةذثيةكي باريكي پثچاوپثچمان گرتةبةر. بةرةو گوندي عةنةب ئاژؤتيان. ئةوةي لةوث بينيمان، نة ذثكخرابوو و نة پثشتريش ئامادة كرابوو. بة درثژايي ئةو ذثگةيةي، كة پثيدا بةرةو عةنةب دةچووين، لة نثو چاص و قؤرت و مثرگ و پشت و پةناي دارةكاندا، لاشةي مردوومان دةديت. ئةوان هةم بة ژار و هةم بة بؤمبي هثشوويي بريندار بووبوون و كوژرابوون. لة هةموو لايةك پةتوو و شتي ناوماص و كةلوپةل و سيپاص كةوتبوون. بثگومان ئةو خةصكة بة خؤ و بة شتومةكيانةوة، لة هةصةبجة، يا بةرةو هةصةبجة، هةلآتبوون و فذؤكةي عيراقي پةلاماري دابوون و تةقةي لث كردبوون و بؤمبباراني كردبوون. لة هةر جثگةيةك پثيان كرابوو، خؤيان شاردبووةوة و تووشي گازةكة هاتبوون. گوندي عةنةب دةكةوثتة هةمان ذووكاري پيرمحةمةدةوة، بؤية دةبثت هةمان پةصةهةورةگاز بثت، كة ئةوانيشي گرتبثتةوة. لة دواييدا ئؤتؤمبيلةكان، لة دةشتثكي سةوزةلآنيدا ذاوةستان، كة 80 لاشةي كؤمةصكراوي لثكةوتبوون و چاوةذواني بةكؤمةص ناشتن بوون، لة گؤذي گةورة و كؤمةصيدا. بؤ ئةو مةسةلةيةش پرس بة خومةيني كرابوو و ئةويش، لة فةتوايةكي تايبةتيدا و لةبةر خاتري ئةوانةي كة ماون، ذثگةي دابوو مردووةكان، بث نةريتي شؤردن و كفنكردن بنثژرثن. سةرداني عةنةب، مةزنيي كارةسات و لثقةومانةكةي، بؤ دةرخستين و گومان و دوودصيي، مردني هةزاران خةصكي لا ذةواندينةوة. دواي ئةوةي بة ئؤتؤمبيلةكان، جارةكي دي بةرةو ناوشار چووين و بة نثو بازاذ و فرؤشگةكاندا، كة بة بؤمبي ئاسايي و نةريتي، بة تةواوي خاپوور كرابوون، ذؤيشتين. ئةگةر پثشتر لةو شوثنةدا مردوو هةبووبن، كة بثگومان هةبوونة، ئةوا لابرابوون و دوورخرابوونةوة. پاشتر ماوةي چةند سةعاتثك، لة نثو مثرگثكدا، لة دةرةوةي هةصةبجة، چاوةذواني هثليكؤپتةرةكانمان دةكرد و بة ذووني ذيزةتؤپثكي ئثرانييةكانمان دةديت، كة بةرةوذووي عيراقييةكان دانرابوون و هثزثكيش بة چةك و تؤپةوة، لة نثو هةصةبجةدا خؤيان حةشار دابوو و ئةواني ديكةش لة قةراخ زةرياچةكة بوون. هةر ئةو كاتة چةند فذؤكةيةكي عيراقيش، بة سةر سةرماندا بةرةو ذؤژهةلآت تثپةذين- ذؤژي پاشتر بؤمان دةركةوت، كة ئةو فذؤكانة بةرةو گوندةكاني نثو چياكان چووبوون و بؤمبي گازيان پث بووة. كاتثك لةوي وةستابووين لة دوورةوة كؤمةصة ژنثكمان بيني، منداصثكيان لةگةص بوو بةرةو شار دةچوون. ئةوة گةورةترين تاقم بوون لة خةصكي هةصةبجة، كة لة تةواوي كاتي سةردانةكةماندا تووشي بووين. پثش ئةوةي سةرداني هةصةبجة بكةين، لة تاران سةري نةخؤشخانةيةكمان دا، كة بريندار و لثقةوماوي هةصةبجةي لثبوون. لةوث بة دوورودرثژي لةگةص بژيشكثكدا، لة بارةي ئةو ژارانةوة، كة بةكار هثنرابوون، دوواين. لة ذثگةدا بةرةو هةصةبجة، لة باختةران لامان دا. برايةك بة نثوي شةفيق، كة پاسدار بوو لة بارةي جةنگةوة لة دةوروبةري دةربةنديخان بؤي باس كردين و زانياريي داينث. ذؤژي دواي سةرداني هةصةبجة، دةرفةتي ئةوةمان بؤ هةصكةوت، كة گفتوگؤ لةگةص ئةو 25 ئةفسةرة عيراقييانةدا، كة لة هةصةبجة بة ديل گيرابوون، بكةين و 3000 لة پياوة يةخسيرةكانيش، كة گوثيان لة پةند و مؤچيارييةكاني حةكيم دةگرت، ببينين. هةمان كؤنة حةكيمي لةمةذ خؤمان. لة دواييدا چاومان بة خةذذازي كةوت، كةگوتةبثژي لةشكرة و لة ماوةي 100 دةقيقةشدا ذةفسةنجانيمان ديت. من لة تاران نوثنةرثكي يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستانيشم چاوپثكةوت. پاش هةمووان، تووشي سث دوكتؤري بةلژيكي و هؤصةندي هاتم، كة لة 25ي مارسدا سةرداني هةصةبجةيان كردبوو. ئةوان پوختةيةكي ئةو دةرمانة كيمياييانة و ئةو ژارانةي، كة لة هةصةبجة بةكار هثنرابوون، بؤ ذوون كردمةوة. ئثستا بة تةواوي ئاشكراية، كة بة گازي سيانيد و سثناپ، خةصكي هةصةبجة كوژراون. پرفثسسؤريكي بةلژيكي بة نثوي"ئا. هةيندريكس"، باسي ئةوة دةكات، كة گازي تابوون و سارين و سوومان، كة هةرسثكةيان گازي دةمارن، بةكارهثنراون و ئةو لةو باوةذةداية، كة بثجگة لةوانةش ماددةيةكي ميكرؤبايؤلؤژيش، كة زثتر پثي دةصثن "زةردةباران" لةو تثكةلآوةدا بةكار هاتووة و بة سةر هةصةبجةدا كراوة. پسپؤرثكي سوثدي بة نثوي "يووان سضانتةشؤن"، كة لة "F. O. A ئثف. ئوو. ئا"[4]دا كار دةكات دةصثت، كة گومان لة بةكارهثناني گازي سيانيد و سثناپ لة هةصةبجةدا نيية، بةلآم ئةو بؤ خؤي گوماني لة بةكارهثناني ژاري دةمار هةية و دصنياشة لةوةي، كة زةردةباراني لةگةص نةبووة. ئةوانةي بة سيانيد دةمرن، لة ماوةي 30 چركةدا، گيان لةدةست دةدةن. گازي سثناپ زثتر سةرةتايية و سييةكان بريندار دةكات، كة ذةنگة كوشندةيش بثت. لة زؤر حاصةتيشدا تةنث دةبثتة هؤي سووتان و تؤقلةي گةورةگةورة دروست دةكات. ئةوانةي بة زيندوويةتي دةگةنة نةخؤشخانة و دةرشثنةوة، زؤرجاران ذزگاريان دةبثت. لة نةخؤشخانةيةكدا لة تاران، كة خةصكي هةصةبجةي وةردةگرت پثيان گوتم ئةگةر هةر زؤريش بووبثت و لايةني زؤري بژمثرين، ئةوا لة 2%ي ئةو كةسانةي گةيشتوونةتة ئةوث، مردوون. پاش ماوةيةكي كورت زؤريان ئيزن دران و نةخؤشخانةكةيان بةجثهثشت و پاشتر هةموو لة كامپ و ئؤردووگاكاني پةنابةران، لة دةرةوةي تاران كؤكرانةوة. ئةو كوردة عيراقييانةي خةصكي ناوچةي هةصةبجة، كة ژمارةيان 6000 كةس دةبوون، برابوون بؤ ئثران. زثتر بؤ تاران و هةندث جاريش بؤ باختةران، سةختي و دژواري و ناخؤشييان پاشتر دةستپثدةكات. لة پثشدا بة تةواوي بؤ ئثمة ساغ نةبووبووةوة، كة بة ذاستي لة هةصةبجة چي ذوويداوة. شتثكي هثندة ئاسان و ساكار، كة بزانين چ ذؤژثك بؤمببارانة ژاراوييةكة ذووي داوة، سةخت بوو. خةصكاني جياواز، كة پثوةنديان بة مةسةلةكةوة هةبوو، ذؤژاني 16 و 17 و 18ي مارسيان دياري دةكرد. ماوةيةك وامان زاني، هةموو ئةو ذؤژانة و كةم كةم بؤمبباران كراوة. لةو فيلمة ضيديؤيية ئثرانييةدا، كة لةگةص خؤمدا هثنامةوة بؤ ماص، ذؤژي بؤمببارانةكة، بة هةيني خوثناوي نثو دةبات. بةلآم ئثمة گةيشتينة ئةو ئةنجامةي، كة ذؤژي چوارشةممةي 16ي مارس، ذؤژي بؤمببارانة ژاراويية كوشندةكة بووة. پرسيارثكي ديكة ئةوة بوو، ئايا لة ذاستيدا كث شارةكةي گرت و عيراقييةكاني چةك كرد. ئثران لة پثشدا ذايگةياند، كة ئةوانةي پثيان دةصثن، خةباتكةراني موسوصمان، ذاپةذيون و شارةكةيان داوةتة دةست پاسداراني شؤذشةوة، كة هاتبوونة پثشةوة و نثزيكي شارةكةوة. يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستان دةيگوت، كةوا لةو كاتةيدا، كة زانيويانة ئثرانييةكان بةذثوةن و پثشتر خورماصيان، كة تؤزثك سةرةوةي هةصةبجة دةكةوثت، داگيركردووة، پثشمةرگةكاني ئةوان لة ناوةوة شارةكةيان گرتووة. بةپثي زانياريگةلثك، كة لة ئةفسةرة ديلة عيراقييةكان دةبيستران، وا دةردةكةوت، كة ئثران، عيراقييةكاني هثزي ناسراو، بة هثزي "بةدر"يشيان بةكارهثنابثت. واتة: عيراقيية پةنابةرةكاني ناو ئثران، يا ئةو ديلانةي چوونةتة پاص ئثران و دژ بة عيراق دةچنة جةنگةوة. ئثران ئةوانة بةكاردةهثنثت، بؤ ئةوةي لة بصندگؤكانةوة، ذووي دةميان بكةنة سةربازي عيراقي و بقيذثنن، بؤ ئةوةي وايان لث بكةن، بذووخثن و ورة بةربدةن و خؤ بةدةستةوة بدةن. ذثبةر و سةركردةي ئةوانة ئايةتوصلآ حةكيمة.

پاشخانثكي سةربازيي:

تاران بة مانؤرثكي سةربازيي زيرةكانة، لة 15ي مارسدا، دةستي بة ذووداوةكان كرد. سةربازي كؤماندؤ بة نثو جؤگة و ذثگةي ئاويي چكؤلةدا، خؤيان گةياندة لاي خوارووي زةرياچةي دةربةند و بث ئةوةي كةس پث بزانثت، گةيشتنة بةشي ژوورووي زةرياچةكة. لةوث ئةوان ذثگة مةزنةكةي، كة لة سلثمانييةوة بؤ هةصةبجة و خورماص و هةروةها بةرةو ئةو بةشةي ئثران، كة هثشتا بةدةست عيراقةوةية و تا نثزيك شاري نةوسوود دةچثت، بذي. لة هةمان كاتيشدا ئثران بة هثزي تؤپةكاني، شالآوثكي نةريتي بردة سةر چياكان. ئيدي لةبةر ئةوةي، ذثگة بةرةو بةشةكاني ديكةي عيراق بذابوو، عيراقييةكان شصةژان و تثكچوون و پثشمةرگةش، لة گوندةكاني دةوروبةري هةصةبجة و ئةوانةي، كة لة نثو شارةكةدا بوون، ئةو هةلةيان قؤستةوة و پةلاماري عيراقييةكانيان دا. لة بارةي جةنگي ذاستةقينةوة، كة عيراقييةكان كردبثتيان، هيچ شتثكمان نةبيست، تةنث هثندث زانياري نةبثت، لةمةذ ئةوةي، كة هثندث عيراقي، پاش زثتر لة شةو و ذؤژثك خؤيان داوة بة دةستةوة. ئيدي هةصةبجة كةوتة دةستي پثشمةرگة و زثتريش خةصكي يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستان و چةند كةسثكي سيمبؤصيي پارتيي ديموكراتيي كوردستاني عيراق. ئيدي ئةو كاتة پاسداراني شؤذشيش گةيشتنة ئةوث. لة بارةي ئةوةي، كة ئايا ئةو عيراقييانةي، ذةدووي ئثرانييةكان كةوتبوون، فرياي ئةوة كةوتبوون، لة جةنگدا ذؤصثك ببينن، ئثمة ئةوة نازانين، بةلآم بةلاي كةمةوة ئةفسةرثكي عيراقي پثي گوتين، كة ئةو بؤ خؤي، خؤي داوة بةدةست ئثرانييةكانةوة. ئةگةر عيراقييةكان هةر لة سةرةتاوة، ئةو تاكتيك و ذثبازة پذ زةبر و توندوتيژةيان بؤ ذووخاندن و كاولكردني ئةو شار و گوندانةي كوردستان، كة دةكةوتنة دةست ئثرانييةكان، يا دةستي كوردةكان بةكارهثنابثت، ئةوا ئثستا دووهثندة هؤيان بةدةستةوةية، كة ئةو كارة لةگةص هةصةبجةدا بكةن. هةصةبجة سث جؤرة دةستة و تاقمي دوژمني دژ بة سةددامي تثدا بوون. پاسداران، پثشمةرگة و عيراقييةكاني سةر بة حةكيم. واپثدةچوو ئثرانييةكان ماوةيةكي كةم لة هةصةبجةدا بمثننةوة. ئةوان لة ژثر نيگا و تثذوانيني گوماناويي خةصكي شارةكةدا چووبوونة نثو شارةوة. لة فيلمثكدا، كة ئثرانييةكان خؤيان گرتبوويان، مرؤض ئةوة دةبينثت، كة كوردةكان بة درثژايي قةراخ شةقامةكاندا، بة چاوي گومان و چاودثريكةرةوة دةنؤذنة ئثرانييةكان، نةك بة خؤشي و پثشوازي لثكردنةوة، وةك قسةكةرةكة لة فيلمةكةدا دةصثت. كاتثك ئثمة سةرداني هةصةبجةمان كرد، لة هيچ شوثنثكي نثو شار تاقمي زؤر و گةورةي ئثرانيي لث نةبوو. ذةنگة ئةوان لة نثو چاص و ژثرزةميندا خؤيان شاردبثتةوة و ديار نةبن. بةلآم لة قؤصي ژوورةوة و بة درثژايي ذثگةي سلثمانيدا، جةنگ بةردةوام بوو. 12ي ئةپريل، ئثرانييةكان هثرشثكي نوثيان دةستپثكرد، ئةمجارةيان بةرةو پثنجوثن، كة زؤر ژوورترة. بةلاي ئثرانةوة، تراژيدياي هةصةبجة، بةشثكة لة جةنگ لةگةص عيراقدا و بة تايبةتي و ذوونتريش هةذةشةيةكة لة شارة گةورةكاني ئثران. لة 29ي فثبريوةرييةوة 14 مووشةك (ذاكثت) ي عيراقي لة تاراندا تةقيوةتةوة. ذثبةرايةتيي ئثران لةوة دةترسثت، مووشةكةكان لةپذ كةرةسةي جةنگيي كيمياييان تثدا بثت. عيراق وةها مةترسي و دوودصييةك بة درؤ ناخاتةوة، بة پثچةوانةوة وةزيري دةرةوةي عيراق، تاريق عةزيز، گوتبووي كة عيراق دةبث هةموو چةشنة چةكثك لة جةنگدا بةكاربهثنثت. لة تاران و ئةسفةهانةوة، هةواصي ئةوة دةگات، كة خةصكي مةدةني لة بارةي خؤپاراستنةوة لة چةكي كيميايي، وانة و كةرةستةي خؤپاراستنيش وةردةگرن.

تراژيديايةكي كوردي:

هةصةبجة بؤ كوردةكان شتثكي ديكةية و زثتر ئاصؤزة. شارةكة هثزثكي گةورة و زؤري عيراقي دةستي بة سةردا گرتبوو، بةلآم زؤربةي گوند و دةوروبةري هةصةبجة، بة دةست پثشمةرگةي كوردةوة بوون. زؤر گوتة و قسة هةية لة بارةي مةكؤ و بنكة و بارةگاي هثز و ذثكخراوة جياوازةكاني كوردة عيراقييةكان و ئثرانييةكانةوة، لة باكووري هةصةبجةدا. بةپثي ئةو بؤچوون و ديتنة كارةسات و لثقةوماني هةصةبجة، گةلثك گةورة بووة، كة بة شثوةيةكي گشتيي جةنگثكي وا مةزن كةوتة ئةو ناوچةيةوة. خورماص و هةصةبجة وثران كراون و هةموو ناوچةكةش بةر بؤبمباراني عيراقي دةكةوثت. ذةوشةكة بةو شثوةيةي پثشتري چاكتر و لةبارتر بوو، كاتثك، كة ناوچةكة تا ذادةيةك ئازاد كرابوو و عيراقييةكان تةنث لة شارةكان و سةر جادةكاندا هةبوون. بؤچي ئثران ئةو ناوچةيةي دةوروبةري دةربةنديخاني هةصبژارد، بؤ ئةوةي ببثتة ناوچةيةكي جةنگيي گةرم؟ ذةنگة وةك لة تاران لةم دواييةدا باس دةكرا، هؤي ئةوة بث، كة لة بةرةي جةنگي باشوورةوة، زثتر پثشكةوتن ذوونادات. بةسرة، ناتوانرثت بگيرثت، ئةوجا ئثران ئةوة هةصدةبژثرثت، كة بة كاوةخؤ، بة نثو كوردستاندا بذوات، چونكة بؤ ئثران كات هةية. ئةوة عيراقة، كة ناتوانثت لة جةنگثكي درثژخايةندا بةردةوام بثت. ئةمة گؤذانثكي ذاستةقينة و كاريگةرة بؤ كوردستان و بةم بؤنةيةشةوة ئةمةي هةصةبجة، ذةنگة بة ذاستي نيشانةي شوومي هةذةشةي كارةسات و لثقةوماني پثوةبثت. ئةمة ذةنگة سةرةتاي جةنگي گةورةتر بثت، كة هةموو ناوچةكة بگرثتةوة و هةذةشةي بؤمببارانكردني ژاراوي ئاوةداني لة دواي ئاوةداني بثت، لة لايةن عيراقةوة، هةموويش لةبةر ئةوةي، كة دةكةوتنة بةردةست ئثران. ئةمةي كة ئثستا ذوودةدات، ذةنگة شتي دژوارتر و مةزنتريشي بةدوادا بثت بؤ تةواوي نةتةوةي كورد، بؤ خؤذاگرتن لة بةرانبةر وةها هةذةشةيةكدا، دةبث يةكيةتييةكي كورد پثك بثت و گةشة بكات، نيشانةي ئةوةش هةية، كة ئةو يةكيةتيية بةذثوةية.

# سةرچاوة: ئةم گوتارة لة ژمارة 13ي بةهار و هاويني 1988ي گؤضاري "Svensk-Kurdisk Journal" بلآو كراوةتةوة و ذؤژي 13ي ئةپريلي 1988يش، نووسةر بؤ خؤي لة سيمينارثكدا، كة كؤمةصةي فةرهةنگيي سوثد-كوردستان، لةمةذ هةصةبجة، لة شاري ستؤكهؤصم، سازي كردبوو، خوثندييةوة. هاويني 1988 كراوةتة كوردي.

 


 

 باختةران، واتة: كرماشان.(وةرگثذ).[1]

[2] يةك ميلي سوثدي، دةكاتة 10 كيلؤميتر.(وةرگثذ).

[3]  ئايةتوصلآ موحةممةد باقير ئةلحةكيم(محمد باقر الحكيم)، سةرؤكي ئةنجومةني بةرزي شؤذشي ئيسلامي عيراقة، كة بؤ خؤي لة كؤماري ئيسلامي ئثران دادةنيشثت.(وةرگثذ).

 : دةسگاي توثژينةوةي بةرگري.(وةرگثذ).F.O.A[4]