مستةفا بارزاني ئةفسانة و ذاستي

ئةمجةد شاكةلي

 

الدكتور فاضل البراك

مصطفي البارزاني الاٌسطورة والحقيقة،

مطابع دار الشوٌون الثقافية العامة، بغداد 1989،

353 صفحة.

 

بثجگة لةوةي، كورد بؤ خؤي نووسيويةتي، نووسين لة بارةي كوردستان و كوردةوة، گةلةك زؤرة و زؤربةيشي لة لايةن نووسةراني ئةوروپايي و بيانيي ديكةوة نووسراون. لة نووسيني ميللةتاني هاوسثي كورددا، وةك تورك، فارس و عةرةب، كة زؤر لةمثژة لةگةص كورددا پثكةوة دةژين و هاوئايينيشن، بة دةگمةن باسي كورد و كوردستان كراوة و دةكرثت. ئةگةر كرابثتيش يا بشكرثت ئةوا بثگومان، مةگةر چةند نووسينثكي لث دةرچثت، بابةتي نووسينةكاني ئيسمايل بثشيكچي، بة شثوةيةكي خراپ كورد دةدرثتة ناسين. نووسين لة بارةي مةلا مستةفاي بارزانييةوة، مةبةست نووسيني چذوپذ و فراوانة، كة سةرجةمي ژيان و كار و كردار و خةبات و هةصوثست و بؤچووني بگرثتةوة، زؤر كةمة يا هةر نيية. ئةوجا نووسيني كتثبثك (البراك، الدكتور فاضل، مصطفي البارزاني الاٌسطورة والحقيقة، مطابع دار الشوٌون الثقافية العامة، بغداد 1989) ي 353 لاپةذةيي، بة عةرةبي و لة لايةن كةسثكةوة، كة نةك هةر عةرةب بثت، بةصكة سالآنثكيش بةذثوةبةري گشتيي ئاساييش (مديرالاٌمن العام) ي دةسگاي سيخوذان و پياوكوژان و داپصؤسثنةراني عيراق بووبثت، بؤ خؤي كارثكة بث مةلآمةت نيية و بة مةبةستثكي تايبةت كراوة، ئةويش شثواندني ذاستيية. نووسةر هةر لة دةسپثكذا باسي نووسيني زانستي و نازانستي دةكات و وا دادةنثت، ئةوةي تا ئثستا لة سةر بارزاني نووسراوة، يا پثداهةصدان بووة و كراوة بة پاصةوانثكي ئةفسانةيي و خةياصي، يا بة جارثك پشتي بة زةويدا دراوة و دژي نووسراوة. ئةم (ئةلبةراك) لةو بذوايةداية، كة بؤ خؤي كارثكي زانستي كردووة، بةلآم بث ئةوةي ويژداني خؤي بكاتة دادوةر و ذثگة زانستييةكة هةصبژثريت، ذثگةي ديكةي هةصبژاردووة، هةر بؤيةش بة ياخيبوو و چةتة و بةكرثگيراو و پياوكوژ و ئةو جؤرة ناو و ناتؤرانة نثوي بارزاني دةبات و هةر لة پثشيشدا بذياري خؤي داوة، ذقي لث ببثتةوة و لةبةرچاوي خوثنةري هاوبير و هاوذةگةزي بثويژداني تةسكبيني خؤويستي وةك خؤي بخات و دزثوي پثشان بدات. ئةلبةراك، وةك زؤرينةي هةرةزؤري عةرةبان و هةموو عيراقييةكي ديكة، مةسةلةي كورد بة بةشثك لة مةسةلةي عيراق دادةنثت و بزاضي كورد بة بزاضثكي عيراقي دةداتة قةصةم، وةك ئةوةي كورد تةنث لة عيراقدا هةبثت. بةو شثوةية كوردي عيراق و كوردستاني عيراق، لة تةواوي كورد و بةشةكاني ديكةي كوردستان، جوث دةكاتةوة. ئةصبةتة ئةو يةكيةتيي خاكي عيراقي بةلاوة گرنگة و هةموو بزووتنةوةيةكي ذةواي كورد بؤ ماف و خؤشگوزةراني و ئازادي، بة جوداييخواز نثونووس دةكات. بثگومان نةك هةر ئةلبةراك و زؤرينةي عةرةبان، وا دةنؤذنة مةسةلةي كورد، بةصكة كؤمؤنيستاني عةرةب و كورد و تةنانةت حيزبة ناسيؤناليستة كوردييةكاني كوردستاني عيراقيش، خؤ بة عيراقي دةزانن و بزاضةكةيشيان بة بةشثك لة عيراقيةتي دةزانن. وةنةبث ئةو گيروگرفت و شثوة بيركردنةوةيةش تةني لة كوردستاني عيراقدا هةبثت، بةصكة لة كن بةشةكاني ديكةي كوردستانيش وةدي دةكرثت. بة بذواي نووسةر، تةواوي بزاض و ذابوون و شؤذشةكاني كورد لة خوارووي كوردستان، هةر لة سةردةمي شثخ مةحموود و بارزاني و بارزانييةكانةوة تا ذابووني ئةيلوولي 1961يش، هةموو ئينگليزي لة پشتةوة بووة و بريتانييةكان لة ذثگةي ئةفسةر و جاسووس و پياوةكانيانةوة، بابةتي "ئةدمؤندز" و "شوتر" و خةصكاني ديكة و كؤمپانييةكاني نةوتةوة، هاني كورديان داوة بؤ بةربةرةكاني ذثژيمة يةك لة دواي يةكةكاني عيراق. ئةو تؤمةت و تاوانة هةموودةم دراونةتة پاص كورد و بثجگة لة ئةلبةراك، زؤري ديكةش بة كاروانةكةي كورد حةپيون. نةك هةر شؤذشةكاني بارزاني و كورد، بة ذاي ئةلبةراك، بة دنةداني ئينگليز بوون، بةصكة دامةزراندني حيزبي "هيوا" و داناني "ذةفيق حيلمي"ش بة سةرؤكي هيوا، بة ذاي ئةلبةراك، بة دةستي "شوتر"ي ئةفسةري موخابةراتي بريتاني لة سلثماني بووة و هةلآتني بارزاني لة سلثمانييةوة بؤ بارزان و ذاپةذيني دژ بة ذثژيمي عيراق لة ساصي 1943يشدا، بة ذاي ئةلبةراك، بة دةستي ئينگليز بووة و "بةكر سيدقي"ش، بة ذاي ئةلبةراك، بة دةستي ئينگليز كوودثتاي كردووة. مرؤض، كة ئةو قسانة دةژنةفثت، هثندةي دي خؤشةويستيي و ذثزي بةرانبةر بة بارزاني و ذةفيق حيلمي و حيزبي هيوا و تةنانةت بةكر سيدقيش زياد دةكات و تا ئةو ذادةيةش ئةگةر وةها كارگةلثك ئينگليزي لة پشتةوة بووبثت! بة چاكة و پياوةتي بزانثت. جةمال نةبةز، لة بارةي بةكر سيدقييةوة دةصثت:"هةموو ئةو دةورانةي ديبوو كة بةسةر خوارووي كوردستاندا تثپةذي بوون و بةچاكي دةوري كؤصؤنياليستةكاني بةريتانياي لة تثكشكاني بزووتنةوةي سةربةخؤيي خوازانةي كوردستاندا بةچاوي خؤي ديبوو. لةبةر ئةوة لة ئيمپرياليستةكاني ئينگليز و دار و دةستةكةياندا لة عثراق گةورةترين نةياري كوردي دةدي. جا هةرچةندة بةكر سيدقي بيروذاي خؤي بة ئاشكرا دةرنةدةبذي بةلآم بيري لة چارةنووسي كورد كردبووةوة"[1]. سةلاحوددين ئةسسةبباغ (صلاح الدين الصباغ) ، كة ئةلبةراك، ذاپةذينةكةي لةگةص ئةفسةراني ديكةي مووسصي ساصي 1941ي دژ بة ذثژيمي پاشايةتيي، بة كارثكي پياوانة و نيشتمانپةروةرانة دادةنثت لة بارةي بةكر سيدقييةوة دةصثت:"دانيشي بة عثراقدا نةدةنا. ئةم مةيلةي بةكرة بوو بة هؤي كوشتني. لة ساصي 1937دا سوپاي (عثراق) كوشتي، بؤ ئةوةي عةرةبايةتيي عثراق بپارثزث"[2]. قين و ذقي ئةلبةراك لة بةكر سيدقي لةبةر ئةوةية، كة ئةو عةرةب نةبووة و ناسيؤناليستثكي عةرةب نةبووة و تا ذادةيةكيش بةرانبةر شؤضثنيستييان وةستاوةتةوة. جةمال نةبةز دةصثت:"بةكر سيدقي –وةك كوردثك- كوردي خؤشويستووة، و هةستي بةوة كردووة كة دةبث كورديش وةك مرؤض بژين و دةوصةتي خؤيان ببث، يا ذكي لة جوولةكة نةبووة و ئةوانيشي وةك مرؤض و هاوولآت تةماشا كردووة. ئةمة نابثتة گوناة بؤ بةكر سيدقي، و ماناي واش نيية كة بةكر سيدقي دوژمني عةرةب و ئيسلام بووة. ئةوة هةية كة بةكر سيدقي هةموو عيراقي بة پارچة كوردستانةكةشةوة بة نيشتماني عةرةب نةزانيوة وةك حةسةني سةبباغ، و ئةمةش تاوان نةبووة چونكة پث وابووة كة كوردستان كوردستانة و عثراقيش عثراق"[3]. عاديل غةففووري خةليل (عادل غفوري خليل) ، لة بارةي بةكر سيدقييةوة ئاوها دةصثت:"كوودثتاي 1936ي بةكر سيدقي، ذثگةي بلآوبوونةوةي بيروباوةذي كؤمؤنيستي و كتثبي هةصگرتووي بيري ماركسيزمي قةدةغةكراوي دا، لةبةر ئةوةي كوودثتاكة بة هؤي هاوكاري نثوان تاقمي (الاٌهالي) كة بيروباوةذي پثشكةوتنخوازانةيان هةبوو و سوپاوة بةرپا بوو، بةلآم ئةم بزووتنةوة كوودثتايية لة هاوكاري لةگةص تاقمي (الاٌهالي) دا بةردةوام نةبوو. بةكر سيدقي و حيكمةت سلثمان لةگةص نةتةوةييةكاندا پثك هاتن (لةسةر ذزگاربوون لة وةزيرة نانةتةوةييةكان و دةسةلآتي نانةتةوةيي) "[4]. بةمةدا وا دةردةكةوثت، كة بةكر سيدقي لة خةصكة نةتةوةييةكانةوة نثزيكتر بووبثت، تا لةواني ديكةوة. ئيدي تاكة ذوونكردنةوةيةك بؤ ذكي ئةلبةراك لة بةكر سيدقي هةر ناعةرةببووني بةكر سيدقي يا كوردبووني ئةوة. ئةمةش ئةوة ناگةيةنثت، كة بةكر سيدقي فريشتة بووبثت و لة هةموو تاوانثك پاك بووبثت، چونكة، ئةو (بةكر سيدقي) لة كوشتني سةدان خةصكي ئاشووريدا لة گوندي سمثلي سةر بة شاري مووسص، ذؤصي هةبووة و بة فةرماني ئةو، كة بثگومان ئةويش لة سةرووي خؤيةوة فةرماني وةرگرتووة، ئةفسةرثك بة ناوي ئيسماعيل عةبباوي (اٍسماعيل عباوي) ، ئةو خةصكةي داوةتة بةر دةستذثژ و گوللةباراني كردوون[5]. ئةلبةراك دژايةتي هةمان ذثژيم، كة ئةسسةبباغيش دژايةتي كردووة، و حيزب سازكردن و چوونة چيا و ذابوون لة لايةن كوردةوة، بة كارثكي خراپ دةزانثت و دةيكاتة فيتي ئينگليز و تةنانةت دژايةتيي ذثژيمي قاسميش بؤ كورد بة ذةوا نابينثت، لة كاتثكدا كة قاسم دوژمني خؤيان –حيزبي بةعس- يش بوو. ئةو هةر لةبةر ئةوةي، كة ئةو دژايةتيية بةرانبةر بة ذثژيمي پاشايةتي و قاسم و هةركةسثكي دي، لة لايةن كوردةوة بووة پثي خراپة و بة ناذةواي دةزانثت، لة كاتثكدا ذووخاندني ذثژيمي قاسمي لة لايةن بةعسةوة پث كارثكي پيرؤزة، هةرچةندة بة كؤمةكي ئةمةريكا و دةسگاي سي. ئاي. ئةي (C. I. A) ، بوو. ئةلبةراك ذابووني بارزاني و پارتيي دژ بة قاسم بة هانداني كؤمپانييةكاني نةوتي بريتانيا دةزانثت و تاواني ذاونان و دژايةتي هثزة سياسييةكاني ديكةي عيراق (نةتةوةيية عةرةبةكان) لة لايةن قاسمةوة دةخاتة ئةستؤي پارتيي. ئةگةر ئثمة بنواذينة جؤري پثوةندي نثوان بارزاني و عةبدولكةريم قاسم، ئةوةمان لا ئاشكرا دةبثت، كة بارزاني دصسؤز و وةفادار بوو بؤ ذثژيمي نوثي عيراق و نثواني لةگةص قاسم خؤش بوو و لةگةص ئةوةدا نةبوو، كة دژايةتي قاسم بكات و لثي ذاپةذثت، چونكة ئةو حوكوومةتي قاسمي بة حوكوومةتثكي نيشتمانپةروةر دادةنا و تا ذادةيةكيش بيروذاي وي بةرانبةر بة حوكوومةتي قاسم لة بيروبذواي خةصكاني نيشتمانپةروةر و چةپ و كؤمؤنيستةكانةوة نثزيك بوو. پاش سةفةرثكي بارزاني بؤ سؤضيثت و گةذانةوةي بؤ عيراق، ئيدي نثواني سةركردةيةتيي پارتيي لةگةص قاسمدا ناخؤش بوو، سةركردةيةتيي پارتيي ئةودةم بة دةست دةستةي ئيبراهيم ئةحمةد-جةلال تاصةبانييةوة بوو، پاش ئةوةي هةمزة عةبدوصلآ و دةستةي چةپي نثو پارتيي هةر بة دنة و هانداني ئيبراهيم ئةحمةد-جةلال تاصةباني لة لايةن بارزانييةوة، لة سةركردةيةتيي پارتيي دوورخرابوونةوة، سةركردةيةتيي پارتيي ئةو ناكؤكييةيان قووص كرد و ئاگري ناتةباييان خؤش كرد، بؤ ئةوةي بارزاني لةگةص قاسمدا تثكبچثت و بداتة چيا، چونكة ئةوان (مةكتةبي سياسي پارتيي =ئيبراهيم ئةحمةد + جةلال تاصةباني) پثشتر خؤيان بؤ دژايةتيي قاسم ئامادة كردبوو و كة ئاغاكاني دةوروبةري ذانية و پشدةريش دژ بة قانووني ذيفؤرمي كشتوكاص (قانون الإصلاح الزراعي) ذاپةذين، دةستةي مةكتةبي سياسيي پارتيي ئةوةيان كردة بيانوو و ذاپةذينةكةيان قؤستةوة و خةصكيان لة دةوري خؤ كؤكردةوة و دةشبوو ذثبةرثكيش سةركردةيةتيي ئةو كارة بكات و لةبةر ئةوةي خؤيان پياوي ئةوة نةبوون، ئيدي لة دةوري بارزاني كؤبونةوة و توانييان ئةويش قايل بكةن بة دژايةتيي ذثژيم. كةواتة دژايةتي قانووني ذيفؤرمي كشتوكاص و دةستةي ئيبراهيم ئةحمةد-جةلال تاصةباني، بوونة هؤي تثوةگلاني بارزاني و ذابووني 1961، كة پثمواية هةصةيةكي گةورة بوو و دةبوو نةكرابا و دةكرا سوود لة نيشتمانپةروةريةتيي قاسم و نوثيةتي ئةو بار و ذةوشة و ناناسيؤناليستيي ئةو ذثژيمة وةربگيردرثت، كة بةذاي من بارزاني بيري لةوة كردبووة و لثي تثگةيشتبوو، هةر بؤيةش دژايةتيي نةتةوةيية عةرةبةكانيش (ئةششةوواف و ئةواني ديكة) ي پث كارثكي خراپ نةبوو، بةلآم دةستةي ذاستذةوي مةكتةبي سياسيي كارةكةيان تثكدا و بارزانيشيان ناچار كرد، ذثگةي چةك بگرثتة بةر. ئةلبةراك و تةواوي هاوتةرح و هاوبيراني، هةموودةم دوژمنايةتيي عةرةب و ئيسلام و خزمةتكردني بيانييان، وةك تؤمةت بةكار بردووة و كورديان پث تاوانبار كردووة. بةكر سيدقي و ذةفيق حيلمي، بةوانة تاوانبار دةكةن، بةلآم بارزاني بة دةيان تؤمةتي ديكةش. هةر هةمان كات كة بارزانييان كردووة بة پياوي ئيمپرياليزم و زايؤنيزم، كردوويانيشة بة پياوي كؤمؤنيزم و دوژمني ئيسلام. گؤضاري گةلاوثژ، كة سالآني 1939-1949 دةرچووة و خزمةتثكي باشي بة فةرهةنگي كوردي كردووة، ئةلبةراك ئةويش بة هي ئينگليز دةزانثت و بة دژايةتي بةرةي فاشيزم و نازيزم مؤري دةكات. بةذاستي سةيرة! خؤ دژايةتي فاشيزم و نازيزم چ ئةودةم و چ ئثستاش و هةتا هةتايشة پثوةري پثشكةوتنخوازي و مرؤضدؤستي بووة و هةروايشة و هةروايش دةبثت. بؤ دةبث ئةو كارة بؤ كورد عةيب بثت؟ كةوابث سةلاحوددين ئةسسةبباغ و تاقمةكةي، كة دژ بة ذثژيمي ئةو كاتةي عيراق بوون و ئةوان و خةصكاني ديكةي نةتةوةيي عةرةب، كة بةربةرةكانيي ئةو ذثژيمةيان كردووة و لثي ذاپةذيون، هةواداري فاشيزم و نازيزم بوون يا پياوي وان بوون! دژايةتي فاشيزم و نازيزم لةو دةمةدا ئةگةر بة پثداهةصداني ذثژيمي ئةو كاتةي عيراق و بريتانياشدا تةواو بووبثت –كة تةنانةت خةصكاني چةپذةويش كردوويانة- كارثكي دزثو و ناپةسةند نةبووة، بةصكة بة پثچةوانةوة بة پثشكةوتنخوازيي حسثب كراوة، ئيدي بؤ دةبث گؤضاري گةلاوثژ كارثكي خراپي كردبثت؟ زؤر لة ئثمة داخوازيي بةعسييةكان لة ذؤژنامةي ئةسسةورة (الثورة) ي سةردةمي قاسمي ساصي 1960دا، بؤ تواندنةوةي گةلي كورد لة نثو نةتةوةي عةرةبدا، و ئةو مشتومذةي نثوان ذؤژنامةي خةبات و ئةسسةورةمان دثتةوة ياد، كةچي ئةلبةراك باسي ئةوة دةكات، كة ميشثل عةفلةق لةگةص ئيبراهيم ئةحمةدي سكرتثري ئةودةمي پارتي كؤبووةتةوة و نيازي پاكي بةعسي پثشانداوة و هثمن و دصنياي كردووةتةوة لةوةي، كة يةكيةتيي عةرةب نابث ببثتة هؤي مةترسي تواندنةوةي كورد، كة گواية پارتيي كؤمؤنيست ئةو پرؤپاگةندةيةي لة نثو كورددا بلآو كردووةتةوة. پثمواية بةعس هةر لة سةرةتاي دامةزراندنييةوة ئامانجي تواندنةوةي نةك هةر كورد، بةصكة تةواوي نةتةوة و كؤمةص و خةصكي ناعةرةبي نثو سنووري ولآتة عةرةبةكانيان –بة عيراق و سوورياشةوة، كة ئةوان بةشة كوردستانةكانيشيان بة هي ئةو دوو ولآتة و عةرةب دةزانن- هةبووة. دةنا ئةگةر وانيية بؤچي بةعس، كة هثشتا دةسةلآتي بة دةستةوة نةبوو، داواي تواندنةوةي كوردي دةكرد؟ بثگومان بؤ ئةوةي كاتي سازكردني دةوصةتي نةتةوةيي يةكگرتووي عةرةب، كارةكةيان بؤ هاسان بثت و لة خةصكي بة ذةگةز و زمان عةرةب بةولاوة، كةسي ديكة لة نثو ئةو دةوصةتةدا نةبثت و كثشةي نةتةوايةتيي سةرهةصنةدات. لةمةذ بنةچة و ئةسص و فةسصي بارزاني، ئةلبةراك دةيگثذثتةوة بؤ مةريواني كوردستاني ئثران و جارثكي ديكة بؤ توركيا و جارثكيش دةيكاتة ئاشووري. ئةلبةراك ئةوةي پشتگوث خستووة، كة ئةودةم كوردستان ئةمبةر و ئةوبةري نةبووة و خةصك بة ئارةزووي خؤيان گةذاون و سنوور نةبووة. تةسكبيني و بةرچاوتةنگي ئةلبةراك و هاوبيراني لةوةداية، كة وا دةزانن و دةيانةوث واي پثشان بدةن، كة ئةو سنوورة دةستكردة و ئةو عيراقة لةوةتي بوون هةية، هةبووة، چونكة ئةوةتا بؤ خؤي دةصثت:"ئثمة لثرةدا ئةوة جةخت دةكةينةوة، كة خةصكي كوردستاني عيراق هةزاران ساصة دانيشتووي ئةم خاكة پاكةن". ئةو مةبةستي ئةوةية، كة ئةوةي ئةوذؤ پثي دةصثن كوردستاني عيراق هةزاران ساصة هةر بةشثكة لة عيراق و عيراقة و بةلاي ئةوةدا ناچثت، كة "عثراق هةرگيز يةكةيةكي سياسي خاوةن رابوردوويةكي سةربةخؤ نةبووة. ئةم سنوورانةي ئثستا كة بة زؤري بة خواست و فةرماني دةوصةتگةلثكي بياني و بؤ خزمةتكردني بةرژةوةندي دةرةكي دانراون و كثشراون لة سةردةمثكدا كة تةواوي زيندووان وةبيريان دثتةوة"[6]. ئةمةش ئةوة دةگةيةنثت، كة ئةو عيراقةي ئةو (ئةلبةراك) بة ئةزةلي و ئةبةدي دةزانثت، دةستكردي ئيمپرياليزمي ئينگليز و ئةواني ديكةية. بثگومان يةكيةتييي خاكي كوردستان هةموو بؤچوونةكاني ئةلبةراك پووچ دةكاتةوة. بنةماصةي بارزاني ئةگةر لة مةريوانةوة يا لة هةكاري و دياربةكرةوة هاتبن، هةر لة كوردستانةوة بؤ شوثنثكي ديكةي كوردستان هاتوون، بةلآم خؤ "عةفلةق" و "شبلي ئةلعةيسةمي" و "ئيلياس فةرةح" و "زةيد حةيدةر" و "موحةممةد سةلمان" و "مونيف ئةذةززاز" و دةياني ديكةي سةراني بةعس و سةداني وةك "ئةمير ئةسكةندةر" و هةزاراني مرؤضكوژ و چةقؤكثشي وةك "مولازيم موحسين" و بةكرثگيراواني فلستيني و لوبناني و ئوردوني و مسري و سووداني ديكة، بة سةر چةندين سنووردا هاتوونة عيراق و نةك هةر دژايةتي كورد، بةصكة دژايةتي عةرةب و سابيئة (الصابئة، المندائيون) و شيعة و توركمان و خةصكي ديكةش دةكةن. بثجگة لة بارزاني، كة بنةچة و ئةسص و فةسصي بؤ دةكرثت بة عةيب، خةصكاني ديكةي دژ بة ذثژيميش هةمان حيسابيان بؤ دةكرثت. ئةلبةراك، كة ناوي شةهيد "سةلام عاديل" دةبات دةصثت:"سةلام عاديل (حسين ا‘حمد الرضي) ، كة يةكثك بوو لة خةصكاني تةبةعييةي ئثراني". ئةوان (بةعسييةكان) هثندة دصكرمين و گوولةزگن بؤ كوشتةيةكي 1963ي دةستي خؤيان تةبةعيية و مةبةعيية دةخوثننةوة و هةر ئةوانيش (بةعس) بة بيانووي تةبةعييةي ئثرانييةوة نثزيكةي 300-400 هةزار كوردي فةيلييان لة عيراق وةدةرنا، بةلآم نة خؤيان دةپرسن و نة كةسيش بؤي هةية بپرسثت، كة عةفلةق و شبلي و چةقؤكثشةكاني ديكةي بةعس تةبةعييةي كوثن؟ نووسةر خةباتي بارزاني و حيزبي هيوا و كورد بؤ سةربةخؤيي، بة كارثكي نابةجث دةداتة قةصةم و پثيواية، كة نةدةبوو ئةوان لةگةص ئينگليز يا هةر ولآتثكي ديكةدا، بؤ ئةو مةبةستة كار بكةن، چونكة ئةوة دژايةتيكردني عةرةبايةتي و يةكيةتي خاكي عيراق و برايةتي عةرةب و كوردة! هةر هةمان كار و تةواوي ئةوانةي، كة بؤ كورد بضةية و حةرام، بؤ ئةوان حةلآصة و شياو. مثژوو گةواهي ئةوة دةدات، كة دامةزراندني حيزبي بةعس و دامةزراندني فةرمانذةوايي بنةماصةي ئال سعوود و ئال سةباح و ئالةكاني ديكة و دروستكردني دةوصةتي عيراق و ئوردون و دةوصةتؤكةكاني كةنداوي فارس و ئةواني ديكةش، كة ئثستا هةن و هثناني فةيسةص بؤ عيراق و كردني بة شا فةيسةصي يةكةم و كوودثتاي 1963ي بةعسي دژ بة قاسم و ئةو گؤذانانةي، كة لة نثو ولآتاني عةرةبدا ذوويانداوة، بة ئاگايي و كؤمةكي ئيمپرياليزمي جيهاني و بة تايبةت ئينگليز و ئةمةريكا بوون. نةك هةر ئةوانة بةصكة پةيدابووني بيري نةتةوةيي عةرةبييش بؤ خؤي، بة هؤي خاچهةصگراني نوثي بةكرثگيراوي دةسگاي جاسووسي ئينگليز و ذؤژاواوة بووة. تةواوي ئةوانة جثگةي ذةخنة و سةرنج نين –بؤ خؤيان- بةلآم بؤ كورد ئةگةر هةر لة زاري دةرچووبثت و باسي ئينگليزي كردبثت، كة نةيشي كردووة، چونكة هةموو كوردثك ئاگادارة لةوةي، كة ئةو قوذةي ئةوذؤكة كورد تثي چةقيوة و دةيشثلثت، ئينگليز خؤي بؤي گرتووةتةوة و تثي چةقاندووة، ئةوة خيانةت و جاسووسي و پياوخراپيية. ئةو ئةفسةرة ئينگليزانةي، كة لة كوردستان جاسووس بوون و بة قةولي ئةلبةراك"سةرؤك خثص و هؤزة كوردةكانيان دةكذي. . " لة نثو عةشيرةتة عةرةبةكانيشدا جثي خؤيان كردبووة و لةگةص سةرؤكةكانياندا پثوةنديان پتةو بوو و هةر بة نثو ئةوانيشدا دةگةيشتنة كوردستان. نووسةر ئينگليز دةكاتة يارمةتيدةري بارزاني بؤ هةلآتني لة سلثمانييةوة بؤ بارزان و بؤ ذابووني ساصي 1943ي دژي ذثژيمي پاشايةتي ئةودةمة، كةچي هةر خؤي دةصثت، كة "باصيؤزي بريتاني لة عيراق لة نامةيةكيدا بؤ وةزارةتي دةرةوةي بريتاني وةها باسي بارزاني دةكات: لة ذاستيدا لة سةرةتاي پةيدابووني ئةم ياخيبوونة هيچ بةصگةيةكي ئةوة ديار نيية، كة ياخيبوونةكة هةستي نةتةوةيي يا نيشتماني پاصپثوةنةري بثت، بةصكة بة پثچةوانةوة ياخيبوونثكي كةسةكيي، ناوچةيي بوو. . ". ئةگةر ئينگليزةكان يارمةتي بارزانييان دابثت بؤ هةلآتني لة سلثماني و بةرپاكردني ئةم ذاپةذينة، ئيدي بؤچي بةم شثوةية باسي دةكةن، خؤ هيچ نةبثت هةندثك پروپاگةندةيان بؤ دةكرد چونكة خؤيان –بة قةولي ئةلبةراك- سازيان كردووة!. پاش ئةوةيش بؤ هةمووان ذوونة، كة ذثژيمي پاشايةتي عيراق بؤ خؤي گرثدراوي ئينگليز بوو و ئةوان بةذثوةيان دةبرد، جا چؤن عةقصگيرة ئينگليز خةصك لة خؤي يا لة پياواني خؤي هان بدات! پارتيي ذزگاريي كورد، كة پارتييةكي چةپذةو بوو و زؤربةي سةرانيشي چةپ و ماركسيست بوون، لة بارةي ذاپةذيني ساصي 1943-1945 ةوة لة بلآوكراوةكيدا وةها دةنووسثت:"بزاضي بارزانييةكان، بزاضثكي گةلثري ديموكراتي دژ بة كؤصؤنياليزم و حوكوومةتاني پاشضةذوو بوو و ئامانجيشي ذيفؤرمي ديموكراسييانةي گشتي و گةيشتن بوو بة مافة نةتةوةيية ذةواكان. ئةم بزاضةيش بة هؤي دةستدرثژكردني دةسگا حوكوومةتيية پاشضةذووةكانةوة بؤ سةر هاوولآتيية بثدةسةلآتةكاني ئةم ناوچة گرنگةوة سةري هةصدا. ئةم بزاضة لة لايةن جةماوةري گةلي كوردةوة لة عيراقدا پشتگري لث دةكرا، چونكة بة يةكثك لة ذثگةكاني ذزگاربوون و سةربةستي لة كؤصؤنياليزم و شثوة پاشضةذووةكاني فةرمانذةواييان دةزاني. خةباتثكي شؤذشگثذانة و ذثگةي ئازادي و سةرفرازيشيان تثدا دةديت"[7]. ئةلبةراك لة كؤماري مةهاباددا ذؤصثكي خراپ دةداتة پاص بارزاني و دةيةوثت ئةوة بسةلمثنثت، كة بارزاني دژ بة قازي موحةممةد و كؤماري مةهاباد لةگةص ژةنةراص "همايون" دا ذثك كةوتووة. بثگومان مةسةلةكة تةواو بة پثچةوانةي ئةوةوةية و ئةوةي، كة ئةو دةيصثت تةنث خواستي ئةلبةراك خؤي و هاوبيرانيةتي. لاي هةموومان ئاشكراية، كة بثجگة لة بارزاني و بارزانييةكان و هةضاصةكانيان لة كورداني كوردستاني عيراق، كةسي ديكة بؤ پاراستني كؤماري مةهاباد جةنگي نةكردووة، چونكة "كورداني ئثران تا ذادةيةك كةمتر حةز بة شةذ دةكةن و تةنانةت لة سةردةمي كؤماري مةهابادي ساصي 1946يشدا هؤز و خثصة كوردةكاني ئثران فرة سوور نةبوون لة داكؤكيكردن لة سنوورةكاني ئةم كؤمارة و بةشي هةرة زؤري ئةم ئةركة بؤ هؤز و خثصة عيراقييةكاني مةلا مستةفاي بارزاني بةجث هثصرا. سةرؤكة گةورةكاني هؤزةكان –بؤ نموونة شثخ عةبدوصلآ ئةفةندي گةيلاني- بة بثلايةن مايةوة"[8]. ئةوان (بارزانييةكان) تا دوا ذؤژاني كؤماري مةهاباد داكؤكييان لث كردووة و تةنانةت بارزاني لة سةر خؤبةدةستةوةداني قازي موحةممةد بة حوكوومةتي ئثران ذةزامةندي نةبوو. پثمواية ئةگةر بارزانييش نةبوواية كؤماري مةهاباد ئةو يةك ساصةيش خؤي ذانةدةگرت و زووتر دةذووخا. هةرچي مةسةلةي پلةي ژةنةراصيي بارزانيية، ئةلبةراك دةصثت، كة گواية جلكي ژةنةراصثكي ذووسييان لةبةر كرد و ئيدي خةصك نثوي ژةنةراصيان لث نا. لثرةدا مرؤض دةبث بپرسثت ئايا لة عيراقةكةي ئةلبةراكدا كةس هةية بتوانثت و بوثرثت نةك جلكي ژةنةراص بةصكة جلكي عةريف و نايب عةريف يا تةنانةت هي پؤليسثك و سةربازثكي پيسنةفةريش لةبةر بكات، ئةگةر كابرا بؤ خؤي ئةو پلةيةي نةبثت و لةشكر ذةزامةنديي لة سةر نةبثت!. ئةوذؤكة سةددامي سةرؤكي ئةلبةراك جلكي مارشاص و موهيب لةبةر دةكات و خؤي كردووة بة موهيب، بث ئةوةي تاكة يةك ذؤژيش سةربازيي كردبثت، بؤچي ذؤژثك بة هةصة "عيززةت ئةلدووري"، "تاها ذةمةزان"، "تاريق عةزيز" يا هةر كةسثكي دي لةوان لةبةري ناكةن و خةصك نثوي موهيبيان لث بنثن، جا بزانة نةك هةر خؤيان، بةصكة هةموو عةشيرةتةكانيشيان هةصناواسن. خؤ ئةودةمةي كؤماري مةهاباديش جلكي ژةنةراصيي هي لةشكري ذووسي ژثر فةرماندةي ستالين بووة، كة مةگةر موهيبة سةرؤكةكةي ئةلبةراك شاني لة شاني دابثت لة دذندةيي و خوثنذثژيدا. بارزاني لة كؤمارة نوث دامةزراوةكةي مةهاباددا كرا بة ژةنةراصي لةشكري كؤمارةكة و فةرماندةي هثزي چةكداري دراية دةست و ئةو جلكي ژةنةراصييةش، كة لةبةري كردووة جلكي ذةسميي كؤماري مةهابادة. ئةلبةراك، كة دثتة سةر باسي چووني بارزاني و هةضاصةكاني بؤ يةكيةتيي سؤضيثت دةصثت، ذووسةكان دةيانزاني، بارزاني بةكرثگيراوي بريتانياية. كابرايةك كة تازة ئةلفبثي سياسةت فثربووبثت وا ناصثت، چونكة ئةگةر وا بووبثت، سؤضيثتي ستالين چؤن بةكرثگيراوثكي بريتاني لة ولآتةكةيدا داصدة دةدات. "دانا ئادةم شميت"، نووسةري "گةشتثك بؤ ولآتي ئازايان" دةصثت، كة لة كؤتايي 1946دا بارزاني داواي پةنابةري بؤ خؤي و هةضاصةكاني لة ئةمةريكا كرد، داواكةي دراية دواوة، چونكة بة دارودةستةي سؤضيثت دةزانرا. ئةلبةراك كة باسي بارزاني و چؤنيةتي سةپاندني دةسةلآتي لة ذثگةي پاراستنةوة دةكات دةصثت:"مرؤض بثزي دثتةوة لةوةي، ئةو شثوانة باس بكات، كة بؤ سةپاندني دةسةلآتي خؤي بةكاري بردوون". ئةم قسةية ئةگةر يةكثك، كة يةك تؤز مرؤضدؤستيي و بةزةيي لة مثشك و دصدا بوواية، بيكرداية، لثي قةبووص دةكرا، چونكة بةذاستي هةموو دةسگايةكي جاسووسي و پؤليسي و سوپايي، دةسگاگةلثكي سةركوتكةر و دژ بة مرؤضن و هثزثكن بؤ دامركاندنةوة و تاساندني ئازادي دادةمةزرثنرثن، ئيدي هي هةر كةس و هةر لايةك بن چ جياوازييان نيية، بةلآم ئةلبةراكي بةعس وةها بصثت سةير و سةمةرةية، چونكة بة گةواهي هةموو دنيا، گةمارترين و قذثژترين و مرؤضكوژترين ذثژيمي دنيا، ئةوةكةي ئةلبةراكة. ئةو (ئةلبةراك) شثوة ذةوتاري خؤيان لةبير دةكات، كة لة ئةشكةنجة و كوشتني مرؤضدا چ بةدةوكارييةك دةكةن. ئةلبةراك دةيةوثت بة ژمارة و ئامار تاوان بداتة پاص بارزاني و پارتيي و زؤر شتيان لة نثوان 1970-1974دا لة سةر دةكاتة ماص و وةئةستؤيان دةخات، لة كاتثكدا تاوانةكاني خؤيان لة عةرةباندن و بةعساندني كوردستان و بة زؤر كؤچپثكردني سةدان هةزار كوردي فةيلي و هةوصداني كوشتني بارزاني و سةدان كاري ديكة باس ناكات. لة جةنگي شةش ذؤژةي عةرةب و ئيسرائيلدا، بارزاني جةنگي خؤي و حوكوومةتي عيراقي ذاگرت و داواي لة "عةبدوذذةحمان عارف"ي سةرؤكي ئةودةمةي عيراق كرد، كة ذثگةي بدات پثشمةرگة بنثرثت بؤ بةشداربوون لة جةنگي دژ بة ئيسرائيلدا، كةچي ئةلبةراك بة پثچةوانةوة باسي دةكات و دةصثت، كة بارزاني هثزةكاني سوپاي عيراقي خةريك كردبوو بؤ وةي نةچن بؤ جةنگي ئيسرائيل. ئةلبةراك پثوةندي بارزاني بة ئيسرائيلةوة دةكاتة عةيبثكي گةورة و تاوانثكي گةلةك خراپ. جارث پثشةكي ئةگةر پثوةندكردن لةگةص هةر كةسثكدا يا هةر لايةن و دةوصةت و هثزثكي بيانيدا بؤ بارزاني تاوان بثت وةك ئةلبةراك پثيواية، خؤ دةبث ئةو كارة بؤ هاوبيران و خثصي ئةلبةراك خؤيشيان هةر تاوان بثت. ئةي ئةوة نيية هةموو سةراني عةرةب، لة سةر ئةوةي كاميان زثتر و زووتر دةتوانن لة ئيسرائيلةوة نثزيك ببنةوة، پثشبذكث دةكةن. كة ئيسرائيل "كچثكي زؤصي ئةو زينايةية، كة لة نثوان سةرمايةداري و كؤمؤنيزمدا لة جةنگي دووةمي جيهانيدا ذووي داوة" بة قةولي بيرياري مةزن عةلي شةريعةتي[9] و ياريي بة هةموو دنيا دةكات و دةسةلآتي بة سةر زؤرينةي دامودةسگاي زانستي و ئابووري و ذاگةياندن و سياسةتي دةوصةتاندا هةبثت، ئيدي بؤ دةبثت بؤ بارزانييةكي بث پشت و پةنا عةيب بثت! كةسثك لة خنكاندا بثت بؤ ذزگاركردني خؤي پةنا دةباتة بةر پووشثك. بارزانييش شتثكي جياوازي لة هيچ سياسييةكي ديكةي ئةو دنياية نةكردووة و هةر كارثكيشي كردبثت بؤ خزمةتي خةصكي كوردستاني كردووة. هةر هاوبيران و عةرةبةكاني خزمي ئةلبةراك بة خؤيان پاصيان بة بارزانييةوة نا بؤ پةنابردنة بةر ولآتاني ديكة و داواي كؤمةك لثيان، چونكة ئةوان ئةگةر هةر يةك قيچ بذوايان بة مرؤضايةتي و ديموكراسي و برايةتي و مافي گةلاني دي و هاوئاييني هةبوواية، ئةصبةت دانيان بة مافي كورددا دةنا و كثشةكةيان چارةسةر دةكرد و پاصيان بة بارزاني و بزاضةكةيةوة نةدةنا بةرةو باوةشي ذؤژاوا و ئيسرائيل. ئةگةر سةرداني بارزانييش بؤ ئيسرائيل دةكاتة عةيب، پثمواية ئةوة بة هيچ شثوةيةك لة نرخ و پايةي بارزاني كةم ناكاتةوة. بة پثچةوانةوة وةفا و گةورةيي و جوامثري و دصسؤزي و سادةيي ئةو پياوة پثشان دةدات، كة لة كاتثكي وادا دؤستي خؤي بةسةركردووةتةوة. ناردني پيرؤزبايي لة لايةن بارزانييةوة بؤ ئيمام خومةيني بة بؤنةي سةركةوتني شؤذشي ئيسلامي ئثرانةوة، ئةلبةراك بة باشي نازانثت و بارزاني پث تاوانبار دةكات. لة كاتثكدا كة تةواوي دنياي شؤذشگثذ و چةپ و چةوساوةدؤست و خثرخواز بة فلستيني و عةرةبةكاني ديكةي خزمي ئةلبةراك خؤيشييةوة، شؤذشي ئثران و گةذانةوةي ئيمام خومةينييان بة سةركةوتني هثزي خثر و شؤذشگثذ و چةوساوةكاني جيهان دةزاني، تةنث بةعس و عيراق و ئيمرياليزم و دارودةستةكانيان بة جؤرثكي ديكة هةوصي ذاگرتن و لة نثوبردنيان داوة و تةواوي هثزي خؤيان بؤ دژايةتي ئةو شؤذشة تةرخان كردووة. ئةلبةراك بؤ تاوانباركردني بارزاني، "موكةذذةم تاصةباني" و "هاشم عةقراوي" و "عةبدوصلآ ئيسماعيل (مةلا ماتؤر) " و چةند كؤنة پارتييةك، كة ناوي خؤيان ناهثنن و بلآوكراوة و نووسينةكاني يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستان دةكاتة شايةت و سةرچاوة. هةمووكةس جاش موخةزرةم (مخضرم) اني وةك موكةذذةم تاصةباني و پةتوويستةكان دةناسن. ئةوان لة هةموو عةسر و زةمانثكدا هةر كاسةلثس و ئةصقةلةگوث بوون و كةري نثو جؤگة ئاسا هةم لةمبةر و هةم لةوبةريش خواردوويانة. لةگةص كؤمؤنيست و چةپدا دةمامكي پثشكةوتنخوازييان هةصگرتووة و قةيرةكؤمؤنيستن و لة هةمان كاتيشدا لة سةر خواني چةوري بةعسي ئاغايان لةوةذاون. هاشم عةقراوييش پثويستي بة ناساندن نيية، چونكة زؤر لةمثژة ئاوذووي تكاوة و دوژمنايةتي كوردي وةئةستؤ گرتووة، نةك هةر ئةوة بةصكة هةر خؤيشي لة كورد تةبةذذا كردووة و خؤي بة عةرةب داوةتة ناسين. مةلا ماتؤر و ترسنؤكةكاني ديكة، كة ناوثرن نثوي خؤيان ئاشكرا بكةن، هةموو كةسانثكي نةفرةت لث كراون و زؤربةيشيان دةستة و دايةرة و تاقمي ئةلنوور (النور) و دةرچووي فثرگة بةدناوةكاني بةكرةجؤ و كةلاري جةلالييةتن. ئةوان ئثستاش خةوني جةلالييانة دةبينن و لة ذوانگةي جةلالييةتةوة دنيا دةبينن و بةرانبةر بة بارزانييش لة هةرزةگؤيي باشتريان بة زاردا نايةت. هةرچي يةكيةتيي نيشتمانيي كوردستانيشة، كة سةرچاوةيةكي هةرةگرنگي ئةلبةراكة بؤ تاوانباركردني بارزاني، بة پثوةنكردن بة ئيسرائيلةوة و هاوكاري لةگةص ئثراندا، هيچ گلةييةكيان لث ناكرثت، چونكة ئةوان دژايةتي بارزاني و تثكداني شؤذشي كورد، هؤي دروستبوونيان بوو. هةر لة 1964يشةوة، چالاكانة لةو بوارةدا تثكؤشيون. ئةوان بةردةوامي و درثژةپثداني فثرگةي 66ن، كة هةزاران لاوي كوردي سةقةت و ئيفليج و گةندةصبير كرد و سةراني ئةوانيش پثشةنگي پثوةند بوون لةگةص ئيسرائيل و ئثراني شا دا. هةر ئةوانيش بوون، كة بؤ سةددامي براگةورة و دادوةريان، كوردي هةژار و بث دةرةتانيان ذاو دةكرد. ئةوانةن سةرچاوة باوةذپثكراوةكاني ئةلبةراك، كة بثگومان مةيمووني لةوانة مةيموونتر، بؤ ئةوةي هةصيانپةذثنثت و خةصكي لةوانة خؤفرؤشتر و حةياتكاوتري دةست ناكةوثت، كة بيانكات بة شايةتي خؤي. تةواوي ئةوانة، كورد لةو ناوةي، كة پذ بة پثستيانة –جاش و خؤفرؤش- زثتريان پث ناصثت. تةمةنثكة دةيانةوثت نثوي بارزاني پةصةدار كةن، بةلآم زةريا بة دةمي سةگ گلآو نابثت. پاش خوثندنةوةي ئةو كتثبة و ئةو چةواشةكردن و شثواندني ذاستييةي ئةلبةراك، مرؤض هثندةي دي خؤشةويستي و ذثزي بؤ بارزاني زياد دةكات و لثهاتوويي و سياسةتزانيي و ذاستي بارزاني لا دةچةسپثت و بوودةصةيي و هةصةشةيي دوژمناني ئةويشي زثتر بؤ دةردةكةوثت. بارزانييةك، كة هةموو دنيا و مثژوو بة سةركردة و پثشذةوثكي ئةفسانةيي دادةنثن، بة قةولي چةند جاش و بةكرثگيراو و خؤفرؤش و سؤزانييةكي بازاذي سياسةت –ئةگةر خؤيشيان بة قةيرةسياسي بزانن- نثوي لة دص و دةروون و هةستي خةصكي كورددا كاص نابثتةوة. ئةگةر، كورد گوتةني، قسةيةكيش بؤ دز بكةين، دةبث ئةوة بصثين، كة لةگةص هةموو هةصة و چةوتوچثصي و شثواندنثكيشدا، هثشتا ئةلبةراك گةلثك لةو سةرچاوانةي، كة پثشتر باسم كردن و ناوم هثناون، بة ويژدانترة و زمانيشي پاكترة و هيچ ناووناتؤرةيةكي خراپيش لة بارزاني نانثت و قسةي ناشيريني پث ناصثت. ئةلبةراك و زؤربةذثز و شةريفةكاني سةرچاوة –ئةوانة سةرةوة- و هاوسةنگةريشي ئثستاش بة بيستني ناوي بارزاني، دةستنوثژيان دةشكثت.

بةهاري 1991


 نةبةز، جةمال، بيري نةتةوةيي كوردي، سوثد 1984، بنكةي چاپةمةني ئازاد، ل215-217.[1]

 سةرچاوةي پثشوو.[2]

 سةرچاوةي پثشوو.[3]

 خليل،عادل غفوري، اٌحزاب المعارضة العلنية في العراق 1946-1954، بغداد 1984، ص 42.[4]

[5] المحامي، جرجيس فتح الله، العراق في عهد قاسم ارا ٍ وخواطر 1958-1988، الجز ٍ الثاني، دار نبز للطباعة والنشر، السويد 1989،ص3 و8.

[6] دان، اٌوريل، العراق في عهد قاسم تاريخ سياسي 1958-1963، ترجمة و تعليق جرجيس فتح الله المحامي، دار نبز للطباعة والنشر، السويد 1989،ص18.

[7] شريف، الدكتور عبدالستار طاهر، الجمعيات والمنظمات والاٌحزاب الكردية في نصف قرن 1908-1958، الطبعة الاٌولي، دارالحرية، بغداد 1989، ص134.

 ادامسن، ديضيد و جرجيس فتح الله المحامي، الحرب الكردية وإنشقاق 1964، ستوكهولم 1990، ص158.[8]

 شريعتي، الدكتور علي، العودة الي الذات، ترجمة د. إبراهيم الدسوقي شتا، القاهرة 1986، ص 161.[9]