ياريةكان و هاوكيَشة سةختةكان  ....  سردار عبدالكريم عبداللة

 

ئةطةر بةووردي لة رِووداوةكاني دواي 9ي نيساني 2003 برِوانين ضةند رِاستيةكمان بؤ رِوون دةبيَتةوة، لةوانةي كة رِاستةوخؤ ثةيوةنديان بة دؤزي كوردةوة هةية :

*كورد تةوةريَكي ياريةكانة و بةشيَكيشة لة ياريكةرةكانة، ناشتوانري وا بةئاساني كورد لةم هاوكيَشةية هةلَبويَردري يان ثةرِاويَزبكري.

*نةعةقليةتي سياسي دةسةلاَتداران و نة ليَكدانةوةكاني بةشي زؤري كؤمةلَطاي ولاَتاني ئيقليمي بةتايبةتي و سةرجةم ولاَتة ئيسلاميةكان بةطشتي بةرامبةر ئايندةي عيَرِاق و مافي ضارةنووسي كورد طؤرِانكاري بةرضاو و كاريطةريان بةخؤوة نةبينيووة.

*بةشي هةرةزؤري ناوةندي برِياردةري سياسي و جةماوةري كورد باوةرِي بةوة هةية كة بووني هيَزة هاوثةيمانةكان لة عيَراق ئةطةر فاكتةري دامةزراندني دةولَةتي كورديش نةبي بةلاَم هؤكاري سةرةكية لة مانةوةي ئةم دؤخةي كوردستان و بةرةو سةقامطيرتر كردني.

*سةرجةم هيَزة عةرةبية نةتةوة ثةرستةكان و طرِووثة ئيسلامية سياسية سوونة توندرِةوةكان بة شيَوةيةك لة شيَوةكان باوةرِيان بة رِةواي سةددام و سياسةتةكةي هةبووة و هةيةئينجا ض بة بةهانةي دذايةتي كردني ئةمريكا و ئةوروثا و ئيسرِائيل بي يان بؤ ليَدان و ئالَؤزكردني باروودؤخي ناوضةكةبي. ضونكة لةميان ثاشاطةرداني و ئاذاوةنانةوة و كةم كردنةوةي بواري كاركردن و دابةزيني ئاستي رؤشةنبيري و خويَندن و تةشةنةكردني شةرِ و نائارامي، ئةوة بي ئوميَدي زياتر ثالَ بةمرؤظ دةني رِوو لة دين بكات، طرِووثة ئيسلاميةكان لةم حالةتانةدا بة هيواي طةيشتن بة بةهةشت و ثاداشتي دنيايي وديني لةم طرِوثانة دةئالَيَن و هيوايةكي درؤزنيان بؤ دروست دةكةن. ئةمةش وايكردووة كة ئيسلاميةكان و عةرةبة رِةطةزثةرستةكان و تةوةري دذ بة ديموكراتيةت خؤيان لةيةك سةنطةر بدؤزنةوة. هةر ئةمةشة وايكردووة كورد و ئةم طرِووثانة لة زؤربةي تةوةرةكاني فكري وسياسي و سةربازي هاوتةريب بن و يةكتري نةبرِن.

* بلؤكي بةرةي مافي مرؤظ و ديموكرِاتيةتخوازةكان، بلؤكي ولاَتاني ئةوروثاي دذ بة ئةمريكا و بالاَدةستي، بلؤكي ئيسلامي و بلؤكي كؤنة كؤمةنيست و ئةنتي ئةمريكا و سةرمايةداري سيماي ئةم قؤناغةن. طةلاني عيَراقيش لةم ململانيي فكري و سياسيانة ياريكةر و ياري ثيَكةرن. ئةمةش رؤل و تواناي ناوةندي برِياردةري سياسي كورديان لاواز و قورس كردووة.

*هيَزةكاني ئةمريكا و هاوثةيمانان عيَرِاقيان داطيركردووة، ض زوو ض درةنط ئةم دؤخة كؤتايي ثيَدي بةلاَم لة هةموو دؤخيَكدا هيَزةكاني ئةمريكا بة شيَوةيةكي هةميشةيي لة ضةند بنكةيةكي جياجيا لة عيَرِاق دةميَنةوة. كةواتة ململانيي ئةنتي ئةمريكيةكان و ئيسلاميةكان دريَذةي دةكيَشي. بةمةش دؤستيَكي زلهيَزي كورد لةم طؤرِةثانة بوونيدةبي، ثرِووشكي شةرِ و ململانيَكانبةر كورديش دةكةون، قازانجي مانةوةكةشي دةكةويَتة سةر ضؤنيةتي مامةلَةكردني سةركردايةتي سياسي كورد لةطةل هةل و مةرجةكان.

ئةم رِاستيانةش ضةندين ثرسياري طرنطمان لادرووست دةكةن:ئايا عيرِاق دةبيَتة ولاَتيَكي ديموكراتي؟ئايا عيرِاقي ئايندة وولاَتي سةرجةم عيرِاقيةكانة؟ئايا كورد، سوونةي (علماني، رِةطةزثةرست و ئيسلامي سياسي توندرِةو) و شيعةي (علماني، ئيسلامي سياسي، ئيمانداري موقةلةدي سةر بة مةرجةع) دةتوانن ثيَكةوة بةهؤي بةرنامة سياسي، كؤمةلاَيةتي و رؤشةنبيريية جياوازةكانيان لة سايةي يةك دةستور و حكومةت ثيَكةوة بذيين؟ئايا كوردو شيعة بةرنامةيسياسي و ئايني و كؤمةلايةتي و رؤشةنبيري عةرةبي سوونةي رةِطةزثةرستي سةر بة قوتابخانةي عةرةبي- ئيسلامي و كؤنة ئاميَري جةنط وداثلَؤسيَنةري طةلاني عيَراقيان قبولَة و دةتوانن لةطةل ئةم رِةهةندة سياسية ثيَكةوة بذين؟ زؤر ثرسسياري تر.

وةك ديارة بةديموكرِاتيزة كردني عيَرِاق لة سايةي رِةط داكوتاني بيري شيعةطةرايي و طوي رِايةل بوونيبةشي هةرةزؤري تاكةكاني شيعة كة زؤرينةي عيَرِاقن (بة كوردو توركمان وعةرةبةوة) و بة بيري شيعةطةري سةقاوكراون، هةروةها باوةرِي مكوميان بة بنةماكاني مةزهةبي شيعةطةرايي دوانزةئيمامي هةية، ئةو مةزهةبةش بةئاشكرا دان بة حاكميةت و شةرعيةتي هيض دةسةلاَتيَك نانيَن جطة لة حكومةتي ولايةتي فقةهي وةك قؤناغي تا ئةو كاتةي ئيمامي زةمان مةهدي مونتةزير (محمد حةسةن ئةلعةسكةري) ديَتة دةرةوة. ضونكة لةو مةزهةبة دةسةلاَتي ئيمام تةنها بؤ يةكي لة نةوةكاني ثيَغةمبةرة و ئةم دةسةلاَتة ئيلاهية و بةثيي دةق بة ميرات و ثشتاو ثشت بة بؤضووني ئةوان بؤ يةكي لة ئيمامةكاني نةوةي عةلي دةبي. ئيمامي دوانزةهةم لة رؤذطاري عةباسيةكان لة ترسي زوولَم و زؤري خةليفة غةيب بووة، تا هاتني ئةو، ئةوة حوكمي شةرعي و ئيداري بؤ رِاثةرِاندني كاري موسلَمانان لةلايةن ثياواني ئاينييةوة بة نيابةت بةرِيَوة دةبري1، كةواتة بةرنامةي سياسي شيعةكان (رِيَكخراوةي و حةوزةيي) بؤ دياركردني ثؤستي دةسةلاَتي يةكةم باوةرِي بة هةلَبذاردني كابرايةكي ئاسايي شيعة نية لة خودي خؤيان ض جاي ئةوة باوةرِيان بة كابرايةكي عيلماني يان سونة. . . . . هتد هةبي؟خةلَكاني ناوضةكاني سي طؤشةي سوونةنشينيش كة زؤربةيان ئاميَري جةنط و داثلَؤسيَنةري سةددام بوونة و ئيمرِؤش لة دواي دةستطيركردني كؤنة سةرؤكي عيَرِاق خؤ ثيشاندانةكةي رِومادي، كةركوك، فةلوجة و ماتةميني تكريتي و بةشيَكي موسلاَويةكان كة بة بيرووباوةري سوونةطةري توندرِةوي جؤش دراو بة عةقليةتي عةرةبي- ئيسلامي رةِطةزثةرستي دذي بة بضوكترين بنةماكاني مافي مرؤظ و ديموكرِاتيةت2، ئةوانيش باوةرِيان تةنها بة شوراي نيَوخوي ئيسلام هةية. ئةمانة ضيان لي ضاوةرِوان دةكريَت جطة لة رِةفزكردنةوةي ئةم عيَرِاقةي كة كورد خةوني ثيَوة دةبيني. بةم شيَوة كاركردنة و بةو عةقليةتة ناتةندروستةي (بةشي هةرة زؤري) شةريكةكاني كورد لة عيرِاق، ئاية لةم قورِةي كة ئيمرِؤ سةركردةكاني كورد دةيشيَلن دةتوانري تةنها خشتيَك بؤ دامةزراندني ئةم ولاَتة تازةية دروست بكري كة سةركردايةتي سياسي كورد خةوني ثيَوةدةبينن نةك مالَيَكي عيَرِاقي طةرمي ئارامي ثرِ لة خؤشةويستي و دةست لةملانيَي برايانة؟بيَشكة زؤربةمان بير لة وةلامي نةطةتيف دةكةينةوة.

وةك ديارة تاكة فاكتةري بؤ هيَنانةدي ئةم بةرنامةيةي كة سةركردايةتي سياسي ئيَستاي كورد لةبةر دةستيانة، رِةضاوكردني بنةماكاني مافي مرؤظة لة دةستوري عيرِاقي داهاتوو، ئةطةرضي لة كؤي 25 ئةندامي ئةنجومةني حوكم لةبةغدا تةنها سيَنزة كةس بةرامبةر دوانزة كةس دةنطي بؤ دامةزراندني وةزارةتي مافي مرؤ داوة، ئةمةش خؤي لة خؤي دا زةنطي خةتةر و ناتةندروستي عةقليةتي بةشيَكي زؤري سةراني ئةم دةسةلاَتة سياسيانةن لة عيَرِاق كة رِابةرايةتي جةماوةرةكةيان دةكةن. ئةم خةونةي كورد بة مةرجي سنوور دةبةزيَني ئةطةر ديموكراتيةتي رِاستةقينة و بنةماكاني مافي مرؤ لة عيرِاقي ئايندة ثاريَزراوبن، ئةمةش بة عةقلي عةرةب و ئيسلاميسياسي نةشازة (بةلاني كةم لةم قؤناغةدا) ، ئةطةر ديموكراتيةت هةبي، لةم قؤناغة فيدراليةت بؤ كورد هةنطاويَكي باشة، دةكري وةك تاكتيك بةكاربهيَنريَت و بةهؤي ثرنسيثةكاني ديموكراسيةوة زؤر بةئاساني و بةئاشتي فدرِاليةتةكةمان بضيَتة قؤناغيَكي باشتر.

طريمان كورد بةهؤي كاريطةري ئةم فاكتةرانةي كة خؤيان وةك بةهانة دةي هيَنةوة يان لةم قؤناغة لةوة زياتر ناتوانري داوابكري و بةناضاري دةبي دان بة بةشيَكي زؤري مةرجةكاني ئيسلامي سياسي سوونة و عةرةبة نةتةوةثةرةستةكان و شيعةكاني (حةوزة و ريَكخراوة سياسيةكان) بهيَني، ئةمةش ماناي ئةوةية دان بة ديموكرِاتيةتيَكي نيوةضلَ دةهيَنين. ئةطةر بةراوردي لةنيَوان ديموكراتيةتة نيوةضلَةكانيجةزائير، مةغريب، هيند، ثاكستان، توركيا، روسيا، ئيَران و ئوردن. . . . هتد بكةين هةست دةكةين ض تاوان و زولَمي لة كشميري و كورد و ئةمازيغي و ضيضانيو. . . دةكريَت بةناوي ديموكرِاتيةت، دةكري عيَرِاقي داهاتووش نمونةيةكي لةوة باشتر نةبي، ئةطةر سةركردايةتي سياسي كورد ناضارة لةم قؤناغة بةم ئاستة نزمةي (فيدرِاليةت؟!) كة خواستة سياسي و كؤمةلايةتي و نةتةوةيي و فكري. . هةتادوايمان تيَرناكات، رِازيبن!ئةوة لةدواي طرتني سةددام و بةدياركةوتني بةرنامةي سياسي حيزبة ئيسلامية سوونةكان و خةلَكي سيطؤشةكة وا باشة سةركردايةتي سياسي كورد بة طشت بةرنامةكاني خؤيان دابضنةوة و لة كاتي دارِشتني دةستوور و دانووساندا ثي لة سةر ضةند خالَيَك دابطرن، لةوانة:

*ثيداطرتن لةسةر فيدرِالي جوطرافي و داننان بة سنووري كوردستان. لة حالةتي قةلَثطرتنيشدا مةسةلةي سنوور لة دؤخيَكي ضارةنةكراو بميَنتةوة باشترة. شيَوةي سيستةمي فيدرِاليةتي ئيماراتي عةرةبي نموونةيةكي نزيكة لة خواستي كورد دةكري بةنموونةيةكي شياوي عةرةبي ئيسلامي لة دانوساندنةكانمان بةكاري بهيَنين.

*لةسةر سةركردايةتي سياسي كوردة لة هةموو دانووساندنيَك يان لة دةستووري داهاتووي عيَرِاق ئةوة بؤ كورد مسؤطةر و تؤماربكات لة حالةتي ئةطةر مةركةز نةيتواني بةرامبةر رِيَككةوتننامةكةي لةطةل كورد بةوةفابي ئةوة بؤ كورد هةبي داواي جيا بوونةوة بكات و لة سةردةولَةتي داهاتووي عيَرِاق و كؤمةلَطاي نيَودةولَةتيشة ئةم بةندة بةبي قةلَثطرتن جيبةجيبكةن.

*دياري كردني كات فاكتةريَكي طرنطة لة هةر دانوسان و ريَككةوتنيَك، بؤ جيبةجيَكردني بةندةكان هةر رِيَككةوتن و برِياريَكي ضارةنووسساز دةبي ماوةيةكي كوورت دياري بكري بؤ رِاثةرِاندني نةك ئةزمووني 1970 دووبارةبكريَتةوة.

*وةك ديارة شيعة بةم بةرنامة سياسية و سوونة بةو رِةهةندة طووماناويةوة زةحمةتة خواستي كورد و بةرةنامة سياسيةكاني بةبي فشار و ثيداطرتن مسؤطةرببي، بؤية لة هةموو حالةتيَكدا دةبي دةستيَكمان بؤ طورزي بن عةبا و دةستيَكمان بؤ تؤقةكردن هةبي.

*لة ئةزعةفول ئيمان دا هةرضي زووة ناوضة كورديةكاني دواي ثرؤسةي ئازادي شيَوةي ئيداري و ئةتنيكيةكةي بةر لة ثرؤسةي تةعريب كردن وةربطرنةوة، ئةطةر كراش بةرِةسمي و بةزووترين كات بخريَنة سةر ئيدارةي هةريَمي كوردستان.

*ئةطةر سةركردايةتي سياسي كورد ئةمةي بؤ ناكري لة بةر خاتري براي عةرةبي ضاورِةش و طلةيي قارداش و ئاغاي دي. . موو. . كراسي، لة بةرامبةريشدا هاوثةيمانان لةم بارودؤخةدا هيض بؤ كورد نةكةن، واباشة رؤلَةي كورد نةكةين بة ئاطركووذيَنةوة و لة باشترين حالةت دا دةتووانين نةبينة ئاو بؤ دامركاندنةوةي ئةو ئاطرةي كة ئةوانة بؤ طياني لة شكري ئةمريكي و بةريتاني دايان طيرساندووة. بةمةش ئيسلامي رِقةستوور زياتر تينيان بؤ ديَنن، لةم طةمةيةدا ئيَمة دةتوانين لة شيَوةي دةولَةتي تايوان دريَذة بة حكومةتة كورديةكةمان بدةين و ئةوانيش لة شةرمي شكةستي خؤيان و دووبارة نةبوونةوةي ظيَتام ناضار بة ئةمري واقيعةكة رِازي بن. دةبين بةبنكةيةكي باش بؤ مسؤطةربووني مانةوةيان، دةتوانين بة ثلة و ثايةي سياسي، ضةك و سوثاي ئةمريكي و بةريتاني زؤر كيَشةي سةربازي و سياسي و قانووني وةك تايوانيةكان لةكؤلَ خؤمان بكةينةوة.

 

تيَبيني:

1و2- دةكري بؤ زياتر شارةزابوون سةبارةت بة فكري شيعةطةري و عةقلةيةتي ئيسلامي سياسي ونةشازيان بة ديموكراتيةت يان زياتر ئاشنابوون بة بؤضوونةكانم سةبارةت بةم رِايةم سةيري ذمارة دوو وسي و ضواري طؤظاري وةرزي (ثيَشهات) بكةن. يان . http://www.hewraz.com/

 

 

 بؤ ثةيوةندي لةطةلَ نووسةر: 

Hit Counter