شةمعوون لةحدؤ دةنحؤ باشتر بناسن! ... ئامادةكردن و وةرگثذاني لة عةرةبييةوة: مةهاباد كوردي

 

01-05-2020 15:57

 

ماوةيةكي كةم بةر لة ئثستا، لة ماصپةذي كوردستان نثت، باسثكم لةمةذ كتثبثكي نووسةري عةرةبي عثراقيي ذةگةزپةرست سةليم مةتةر بلآو كردةوة*. لةوث ئاماژةم بة دةزگاي "سةرگؤن" و بةرپرس و دامةزرثنةرةكةي "شةمعوون لةحدؤ دةنحؤ" كردبوو، كة كتثبةكةي سةليم مةتةري لة چاپ دابوو. هةروةها باسي ئةوةم كردبوو كة دةزگاي ناوهاتوو و دامةزرثنةرةكةي تةنيا ئةو بةرهةم و بلآوكراوانة چاپ و بلآو دةكةنةوة كة زياتر لة خزمةتي بةرژةوةندي تةسك و توندذؤيانةي سريانةكاندا بث. شاياني باسة زؤر لةو كتثب و بلآوكراوانةي دةزگاي سةرگؤن نةك هةر سووكايةتييان بة كورد و كوردستان كردووة و بةس، بةصكو هةبووني كورد و خاكةكةيشي ذةت دةكةنةوة.

جا بؤ زياتر ئاگاداربوون لةمةذ ئةم مةسةلةية و سةلماندني قسةكةشم بة پثويستم زاني نووسراوثكي شةمعوون دةنحؤي شؤضثنيست، هةروةك خؤي بث چ دةستكاريكردنثك بكةم بة كوردي و، هةرنا با هاوولآتيياني كوردم بة تايبةت ئةوانةي كة عةرةبي نازانن، شتةكةيان چاكتر لا ئاشكرا بث و لة هةمان كاتيشدا جوانتر لة بير و باوةذةكاني ئةم "شةمعوون لةحدؤ دةنحؤ"ية بگةن و بشيناسن. ناوبراو نووسينةكةي خؤي لة ماصپةذي "ايلاف" بلآو كردبؤوة كة لقثكي ماصپةذي "وتووثژي مؤدثرن _ الحوار المتمدن"ة. خوثنةري كورد با خؤي باسةكة بخوثنثتةوة و سةرپشكيش بث لة بذياردان لةمةذ ناوةذؤكةكةي.

كورد و هةصمةتةكاني شثواندني مثژووي سوريا! ئايا كوردةكاني سورياش چاو لة كوردةكاني عثراق دةكةن؟. . . شةمعوون دةنحؤ، سويد 8-10-2003 sargon@telia. com

لةم دواييانةدا گؤذانثكي ئاشكرا بةسةر گوتاري نةتةوةيي هةندث لة لايةنة كوردييةكان لة سوريا و دةرةوةدا هاتووة. كوردةكاني سوريا دةستيان كردووة بة كؤپيكردني ئةزموون و گوتاري كوردةكاني عثراق. بؤ نموونة، دةبينين هةردوو زاراوةي "كوردستاني سوريا" و "كوردستاني ذؤژئاوا" دةچنة ناو چوارچثوةي گوتاري نةتةوةيي و سياسيي ژمارةيةكي بةرچاوي لايةن و دةستةبژثراني ذؤشنبيري كوردي سوريايي. بة شثوةيةكي ئاشكرا تثبيني ئةم گؤذانكاريية لة هؤيةكاني ذاگةياندني سةر بة كةسانثكي سةربةخؤ يان ذثكخراوة كوردييةكان و تةنانةت عةرةبييةكانيش دةكرث. هةندثك هةوص دةدةن ذةواج بةم جؤرة دةستةواژة "ذةگةزپةرستانة"ية بدةن تا لة دواذؤژ بةسةر ذاي گشتي سوريدا بيسةپثنن، هةروةك چؤن كوردةكاني عثراق سةركةوتن لةوةي كة هةردوو زاراوةي "كوردستاني عثراق" و "كوردستاني باشوور" بةسةر عثراقييةكان بسةپثنن. بؤ نموونة يةك لةوان وةها باسي لةم سياسةتة"سياسةتي بةكوردكردن"ة كردووة:"پثمواية دةشث بگوترث كوردة سورياييةكان گةلثكن تايبةتمةندي نةتةوةيي جياوازي خؤيان هةية و لةسةر خاكي خؤشيان دةژين كة دةكرث بة كوردستاني سوريا ناو ببرث و، ئةم هةبوونة ديرؤكيية _ جوگرافييةش بناغةي يةكةمي ئةو مافانة پثكدثنث كة كوردة سورياييةكان شايةنين و لة سةرووي هةمووشيانةوة مافي بذيارداني چارةنووس. . ". (سةرچاوة: ماصپةذي وتووثژي مؤدثرن _ الحوار المتمدن، ئينتةرنثت، 5-9-2003) . سةبارةت بة چاوتثبذيني كوردةكان لة ساماني نةوتي عثراق و سوريا، لة ماصپةذي يةكگرتووي ئيسلاميي كوردستاندا هاتووة:"لة كوردستان سامانثكي نةوتي زؤر هةية، بة تايبةتي لة كةركووك و خانةقين _ عثراق، سثرت _ توركيا، شائاباد _ ئثران و ذومثلان _ سوريا".

هةر ديسان بؤ نموونة و بةراوردكردنيش لة نثوان هةردوو گوتاري "كوردي عثراقي" و "كوردي سوريايي" سةبارةت بة سياسةتةكاني بةكوردكردن، شثوةي ناولثناني شاري "راس العين"**ي سوريايي بةناوبانگ دثنينةوة كة نزيكي سنووري توركياية و، چؤن هةندثك هةوص دةدةن ناوةكةي بكةن بة كوردي، دواي گؤذيني لة عةرةبييةوة بؤ كوردي تا ببث بة "سةري كاني". بةم جؤرة ئةوان لاسايي كوردةكاني عثراق دةكةنةوة كة هةستان بة كاري كورديكردني ناوي شاري "اربيل"ي عثراقي بؤ ناوي كوردي "هةولثر" و ناوي "ئينا دنوني" _ ناوچةيةكي كلدؤئاشووريية و كوردثنراوة _ بؤ "كاني ماسي"، پاش گؤذينثكي پيت بة پيتي ناوةكة لة زماني دثريني عثراق"سرياني" بؤ كوردي. "كاني ماسي"ش بة عةرةبي دةبثتة "عين السمك".

"راس العين" شارثكي سوريايية و كوردةكان تةنيا لة سةدةي بيستةمدا تثيدا بةجث بوون كة ئةوذؤ كةمايةتييةكي شارةكة پثكدثنن. ديرؤكي ئةم شارة سوريايية لاي سةردةست و بندةست ئاشكراية، بة تايبةتيش بة قوتابخانة سريانيية ناسراوةكةي خؤي "قوتابخانةي ذيش عثنا" ناوبانگي دةركردووة. يةك لة ناسراوترين دةرچوواني ئةم قوتابخانةيةش سةرؤكي پزيشكاني "راس العين" و قةشةي سرياني "سةرگيس درثش عثنا، 536ز" بوو. مثژووي ئةم قوتابخانةية لةتةك قوتابخانة سورياييةكان"سريانييةكان" لة نسثبين و ذوهاي دراوسث ناسراوة و لة سةرچاوة ذؤژئاوايي و عةرةبي و سرياني و ئةواني تريشدا تؤمار كراوة. ئةوةي كة لةم مةسةلةيةدا مايةي پثكةنينة ئةوةية كة برا كوردةكانمان ناوي "راس العين" وةك نموونةيةكي سياسةتةكاني بةعةرةبكردن دثننةوة كة لة هةمبةرياندا جثبةجث دةكرثت، كةچي لة ذاستيدا كوردةكانيش سياسةتي بةكوردكردن لة بةرامبةر ناولثنانة سورياييةكةي شاري "راس العين" و ديرؤكي دثريني سورياش پيادة دةكةن!

لة كةس شارراوة نيية سةردةمي پةيدابووني كورد لة ناوچةي جزيرةي سوريايي"باكووري ذؤژهةلآتي سوريا" بؤ ساصي 1925ز دةگةذثتةوة، لة پاش ذاكردني كوردةكان لة دةست توركةكان و، هةروةها بةهؤي گةذانيان بة دواي دةرفةتي نوثي كاركردن و ژيانثكي باشتر. ئةم هةقيقةتة سادة و ئاشكراية كة چ شةرمثكي تثدا نيية، پثشةواي ناسراوي كورد عةبدوصلا ئؤجةلان بث شةرم و ذاشكاوانة وةها باسي كردووة:"زؤربةي گةلي كورد لة سوريا لة كوردستاني باكوورةوة كؤچيان كردووة. . هةندث كةس ذةواج بة كوردستاني سوريا دةدةن. . ئةمة شتثكي بابةتييانة نيية و تثگةيشتنثكي ورديش نيية بؤ مةسةلةكة، ذاستترين ناو ئةوةية كة پثيان بصثين كوردة سورياييةكان. . ". ***

پرسيارثكي گرنگ لثرةدا زةق دةبثتةوة، بؤچي كوردة سورياييةكان دان بةوةدا نانثن كة پةيدابووني كورد لة سوريا ئةوةندة كؤن نيية و تازةية و، بة تايبةتيش پذؤسةي بةدةستخستني مافة سرووشتييةكاني كورد و توثژة سورياييةكاني ديكة چ پةيوةندييةكي بة ژمارةي ئةو سالآنةوة نيية كة ئةوان لةناو سوريادا بةسةريان بردووة، بةصكو تةواوي پرسةكة وابةستةية بة مةسةلةي باشترزانيني ئةلتةرناتيضي ديموكراسي و چؤنيةتي چارةسةركردني گرفتي هةمةچةشنةي كؤمةصةخةصكي و زمانةواني و ئاييني لة سةراپاي سوريادا، هةروةها دووركةوتنةوة لة پةذگيري ئايينيي بث مانا. پاشان ذاستي گوتن مةرج نيية بة ماناي كةمكردنةوة لة پابةندبووني نيشتمانييانةي كوردةكاني سوريا بثت. ئةو كةسانة لةجياتي ئةوةي تيشك بخةنة سةر داواكارييةكاني كوردان لة سوريا كة هةرگيز لة داواكارييةكاني چين و توثژةكاني تري سوريا جيا نابنةوة، هةندث لةو ذثكخراو و پارت و كةسايةتيية كوردانة دةچن بة هةصمةتي بةكوردكردن ذادةبن كة ئامانجي شثواندن و بة ساختة نيشانداني مثژووي سورياية، هةروةك چؤن بةر لةوانيش عروبةوييةكان هةر هةمان كاريان ئةنجام دا لة گوثزانةوةي وثنةيةكي شثوثنراو سةبارةت بة ديرؤكي ناوچةي ذؤژهةلآت.

لة پثناو ذةواجيدان بة ئةفسانةي "كوردستاني دابةشكراو بؤ چوار پارچة يا زياتر"، كوردةكان"بة تايبةت كوردةكاني عثراق" ژمارةيةكي زؤر لة لثكؤصةرةوان و نووسةرانيان خستؤتة گةذ بؤ دووبارة نووسينةوةي سةرلةنوثي مثژووي بةرزاييةكاني نثوان دوو زث"پثشتر سةددام حوسثنيش هةر هةمان كاري كرد"، بة مةبةستي خزمةتكردن بة تثز و پذؤژة سياسيية تةسكةكانيان كة ديارة خؤيان بةر لة هةر كةسثكي ديكة تياياندا زةرةرمةند دةبن. هةروةها بانگاشةكردنيان گوايا ئةوان بة هةزاران ساص بةر لة ئثستا لة باكووري ذؤژهةلآتي سوريادا ژياون و، ئةمةش بؤ ئةوة دةگةذثننةوة كة ذةگةزي ئةوان هةر هةمان ذةگةزي ئةو گةلة ئاريايية كؤنانةية كة 2500 ساص بةر لة ئثستا لة ولآتي فارس و ئةناتؤليا هاتوونةتة دةضةرةكة و، لة دوا ئاكاميشدا يان تواونةتةوة يان بة تةواوةتي لةناوچوون، بؤ نموونة سؤباري و خالدي و ميتاني و ميدييةكان، . . . بةهؤي ئةوةي كة چةندين گرووپي گةورةي ئةم ميللةتانة لة نيشتمانة ذةسةنةكاني خؤياندا بةرةو باكووري ميسؤپؤتاميا كؤچيان كردووة و بةر لة سةردةمي زايينيش لةوث هةندث لة نشينگةيان بؤ خؤيان لة سوريا و ولآتي نثوان دوو زث دروست كردووة. ديسان بةهؤي ئةوةي كوردةكانيش لة ذةگةزي ئاريايين، كةواتة هةر لةبةر هةندث ذثي تثدةچث ئةوان باب و باپيرةي كوردةكاني ئثستا بن!! هةر لةبةر ئةم هؤيانة چ قسةي لةسةر نيية كة خاكةكةش دةبثت بة هي كوردان، چونكة "دانيشتواني ذةسةنين"؟!. "ئةمة بة گوثرةي تيؤري كوردي". هةرچي تايبةتة بةو قؤناغة مثژووييةي كة بة 3000 ساص مةزةندة دةكرثت ـ لة كاتي لةناوچووني ميللةتة ئارياييةكان كة ذوويان لة ناوچةي سوريا كردووة تا جثگيربووني يةكةمين كورد لة جزيرةي سوريا لة دةستپثكي سةدةي ذابردوو ـ ئةم قؤناغة بؤ كوردةكان گرنگ نيية و شتثكي لاوةكيية و، بةسةريدا باز دةدةن و بةئاسانيش چاوي لث دةپؤشن.

بةم جؤرة كوردةكان خؤيان لة مثژووي ذاستةقينةي نيشتماني و ناوخؤيي دةضةرةكة گثل دةكةن. بة واتايةكي تر مثژووي پثش و پاش سةرهةصدان و درةوشانةوةي ئةستثرةي سؤباري و ميتاني و خالدي و ميدييةكان و نةمانيان يا توانةوةيان لة چوارچثوةي سوريايي و ميسؤپؤتاميايي، يان دةركردنيان ذووةو خاكةكاني خؤيان لة ولآتي فارس و ئةناتؤليا. بؤ نموونة و سةلماندن لثكؤصةرةوان لة سةرچاوة مثژووييةكاندا باس لة گردي براك دةكةن كة "بة سرياني بة ماناي گردي كذنووشبردن دث"، لة نزيك "راس العين"ي ئثستا كة پايتةختي شاي ناسراوي ئةكةدييةكان نارام سين بووة و، هةروةها ناوچةي گردي لةيلان كة لة نزيك شاري قاميشلي هةصكةوتووة، لة سةردةمي شا شمشي حةدةد"1750 پ. ز" پايتةختي دةوصةتي ئاشووري بووة. ديسان لةسةر پانتايي جزيرةي سورياش لة سةردةمي پثش زايين شانشيني ئاراميي دوو ذووبار دروست بووة و، ناوچةكةش دواي زايين بة "ديار ربيعة" يان "برية نسيبين" ناسراوة كة ئةمةش بؤ بةناوبانگترين شاري ئةوساي جزيرة "نسثبين"ي خاوةن چةندين سةدةي شارستانيةت و زانست دةگةذثتةوة، بةر لةوةي كة گةلاني مةنگؤلي و تورك و كورد ذووي تثبكةن. لةسةر ذووباري فوراتيش ناوچةي "ماري"ي هةرةناسراو ناوبانگي ذؤيشتبوو. دةضةري دراوسثي جزيرةي سوريايي لة باكوور و ذؤژهةلآتةوة كة لة ذووي ديرؤكي و دانيشتوان و زمان و جوگرافياوة تثكةص و تثكچذژاوة، پارچةي باكووري ولآتي ميسؤپؤتامياي دثريني پثكدثنا كة بثگومان شايةني پثناسةكردن نيية.

ئةوي ذاستي بث مةسةلةي گةذاندنةوةي بنةچةي كوردةكان بؤ هؤري و ميدييةكان و ئةواني تر، چ بايةخثكي ئةوتؤي نابث كاتث كة كوردةكان نةتوانن لة ميانةي ئةم تيؤرييةوة"كة هثشتا ئيسپات نةكراوة و بةصگةشي دةوث"، ئةوة بسةلمثنن كةئةوان بةر لة هةزاران ساص لة ناوچةي جزيرةي"سوريا و عثراق"دا نيشتةجث بوون و، دوا جاريش ئةمة بكةن بة بةهانةي گذداني ئةم ناوچةية و لكاندنيشي بة "پذؤژةي كوردستان" لةژثر دروشمةكاني فيدراليزم و مافي بذيارداني چارةنووس؟ خؤ ئةرمةن و توركةكانيش بانگاشةي ئةوة دةكةن كة دةچنةوة سةر ذةگةزي ميتاني و سؤباري و هيتي و خالدييةكان، تةنانةت توركيا ناوي پارثزگاي ئةسكةندةروونةي سوريايي بؤ "پارثزگاي هاتاي" يان "پارثزگاي هيتي" گؤذي، ذثك وةك چؤن بذثك لة كوردةكان هيواخوازن جزيرةي سوريايي بؤ "كوردستاني ذؤژئاوا!" بگؤذن. ئةمة لة لايةك و لة لايةكي تريشةوة ئايا ئةمانة هةموويان بةهانة نادةن بة توركةكان تا جارثكي ديكة ناوچةكة داگير بكةنةوة، بة تايبةتيش ئةوةي كة بة "ويلايةتي مووسص" دةناسرا لةگةص باكووري سوريا، بة بيانووي ئةوةش كة هيتييةكان لة دثرزةمانةوة لة سةرووي ميسؤپؤتاميا خاوةن نشينگةي خؤيان بوون و بة باپيرةگةورةي توركةكاني ئثستاش دةژمثردرثن!!

پةراوثزةكاني وةرگثذي كوردي:

* ماصپةذي كوردستان نثت، سةليم مةتةر چؤن لة كورد و كوردستان دةذوانثت؟!، مةهاباد كوردي، 12-11-2003. هةمان بابةت لة هةفتةنامةي جةماوةر، ژ 55، دووشةممة 17-11-2003 بلآو كراوةتةوة.

** من ناوة عةرةبيية فةرمييةكةي ئةو شارةم وةك خؤي نووسيوةتةوة، چونكة شةمعوون لةحدؤ دةنحؤ ويستوويةتي بةم شثوةية مةبةستة گلآوةكاني خؤي بة خةصك نيشان بدات. ئةگةرنا ئةو شار و شارؤچكة و دةضةرانةي كة ناوبراو باسيان لثوة دةكات من هةر هةموويانم ديوة و نيوةي دووةمي بةرهةمثكيشم بؤ كوردستاني بندةستي دةوصةتي داگيركةري سوريا تةرخان كردووة. بذوانة: هةنگاوي يةكةم لثرةوة دةستي پثكرد ـ گةشتثك بؤ ئةكاديمياي سةربازيي مةعسووم قؤرقماز و باشووري ذؤژئاواي كوردستان، وثنة و تثست: مةهاباد كوردي، وةشانخانةي ذةوشةن ـ 1992، لاپةذةكاني 93-219.

*** شةمعوون لةحدؤ دةنحؤ ناوي سةرچاوةي وتةكةي ئؤجةلاني نةهثناوة. خراپ نابث ئةگةر خوثنةري كورد سةيرثكي ئةم كتثبة بكات: سبعة ايام مع اپو، قائد و شعب، حوار اجراه نبيل الملحم مع عبدالله اوج الان، دار الفارابي، بيروت ـ 1999.

ستؤكهؤصم 7-12-2003 mehabadk@hotmail. com

 

Hit Counter