01-05-2020 15:56

 

 

هؤيةكاني نزيكبوونةوةي سوريا و توركيا. . . وةرگثذاني لة سوثدييةوة: مةهاباد كوردي*

 

كتوپذ كةشثكي خؤش و گونجاوي سياسي لة نثوان سوريا و توركيادا هاتؤتة پثشةوة. ئةو دوو ولأتةي كة شةش ساص بةر لة ئثستا كةمث مابوو بة شةذ بثن، كةچي هةنووكة لة هةر كاتثكي ديكة زياتر حةوجةداري يةكترن. سثشةممةي ذابردوو بةششار ئةلئةسةدي سةرؤكي سوريا، وةك يةكةم سةرؤك دةوصةتي ئةو ولأتة، سةري لة ئةنقةرةي پايتةختي توركيا دا. ناذةزايي دةربذين لة بةرامبةر جةنگي عثراق و مةترسييةكان لةوةي كة واشنتؤن ئؤتؤنؤمييةكي بث سنوور بة كوردةكاني عثراق دةبةخشث، هةر ئةمانة بوون ئةم دوو ولأتةيان لة يةكدي نزيك كردةوة، كة پثشتر دوژمنايةتييان لة نثواندا هةبوو. لة ذاگةيةنراوة فةرمييةكاني ئةنقةرةدا باس لةوة دةكرث كة گومان و دوودصيية كؤنةكان ئثستا گؤذاون بؤ متمانة و باوةذ بة يةكتر كردن.

بثجگة لةمانة گةلث هؤكاري تريش هةن بؤ ئةم نزيكبوونةوةيةي توركيا و سوريا. بةششار ئةلئةسةد پثويستي بة توركياية تا لةم ذثگةيةوة پةيامي خؤي بة ئةمريكا و ئيسرائيل بگةيةنث، سةبارةت بةوةي كة سوريا ئامادة نيية ذثككةوتننامةيةك مؤر بكات لةمةذ وازهثناني لة چةكة كيمياوييةكان، لة بارثكدا ئةگةر ئيسرائيليش هةر هةمان كار ئةنجام نةدات و، وازيش لة چةكة كؤكوژةكاني خؤي نةهثنثت. ئةمة لة لايةك و لة لايةكي تريشةوة توركيا پثويستي بةوةية پةيوةندييةكاني خؤي لةگةص سوريا نةرم بكات، وةك هةوصدانثك، بؤ ئةوةي بة شثوةيةكي گةورة خؤي لة جيهاني عةرةب نزيك بكاتةوة.

سوريا و توركيا پثشتر لةبارةي پرسي كوردةوة لثكيان نةدةكرد. لة نةوةدةكاندا، كاتث شةذي ناوخؤ لة باشووري ذؤژهةلأتي توركيا (باكووري كوردستان ـ م. كوردي) ژياني دةيان هةزار مرؤضي چنيةوة، سوريا شوثني ئةمين و داصدةدةري سةرؤكي پ. ك. ك عةبدوصلا ئؤجةلان بوو. دوايي بة هؤي هةذةشةي شةذةوة لة لايةن توركيا، ئؤجةلان لة سوريا شاربةدةر كرا، ئيتر ئةوة بوو جثي پث جث نةبوو و لة ولأتثكةوة ذووي لة ولأتثكي تر دةكرد، تا لة كؤتاييدا لة كينيا لة لايةن ميتي توركييةوة دةستگير كرا.

لة ذؤژي ئةمذؤدا سوريا چ كارتثكي كوردي ديكةي لة هةمبةر توركيا پث نةماوة. لة جياتي ئةمة دةزگاي دةوصةت لة شام مژوولي ئةوةية كةمايةتيية كوردييةكةي خؤي لة جثدا ذابگرث، كة ژمارةيان نزيكةي لة 9%ـي دانيشتواني 17 مليؤنييةكةي سوريا پثكدثنث. كوردةكاني سوريا بة تايبةتي لة ناوچةكاني باكووري ذؤژهةلأتي ئةو ولأتةدا دةژين. هةر كةسث بچثتة شاري قاميشلي سةرسنوور، هةست بةوة دةكا مةسةلةي كورد لة ولأتثك لة كولأن داية، كة لة لايةن پارتي بةعسي عةرةبي ناسيؤناليستييةوة بةذثوة دةبرث. هةرچي كوردةكاني ديوي توركيان، لة شاري نسثبين كة دةگةص قاميشليدا جمكة، پثيانواية سةرةذاي هةموو زؤردارييةكيش لة توركيا، هثشتا ذةوشي وان چاكترة لة ذةوشي خزمةكانيان لة قاميشلي.

كثشةي ناوچةيي هةرثمي هاتاي يةك لةو بابةتانةية كة كاريگةريي خؤي لةسةر پةيوةندييةكاني نثوان توركيا و سوريادا دةبثت. لةو كاتةي سوريا مانداتي فةذةنسي بوو، توركيا ئةم ناوچةيةي ذؤخ دةرياي سپي و نزيك بةندةري (ئةسكةندةروون) ي لة ساصي 1939 داگير كرد. هيچ حكوومةتثكي سوريا، هةر لة ساصي سةربةخؤبووني ولأتةكةوة (1946) تا هةنووكة، داني بةوةدا نةناوة كة ئةم ناوچة كةناراويية سةر بة توركياية. لة نةخشة سورييةكان هةرثمي هاتاي (عةرةبةكاني سوريا بة ئةنتاكية ناوي دةبةن ـ م. كوردي) وةك ناوچةيةكي ولأتةكة حيسابي بؤ دةكرثت. لة هةمان كاتدا كةمايةتيية عةرةبيزمانةكةي توركياش، بة درثژايي سنوور ذووةو سوريا لة ديوةكةي توركيادا، لة نموونةي كؤمةصةخةصكثكي گچكةي ژثردةستة ژيان بةسةر دةبةن.

ناكؤكي لةسةر هاتاي ئاساييكردنةوةي پةيوةندييةكاني نثوان سوريا و توركيا بة زةحمةت دةخات، بةلأم هيچي ديكة نابثت بة مةسةلةيةك يا نةخؤشييةكي بث چارةسةر. گؤشةنووسي توركي محةممةد عةلي بيراند لة ذؤژنامةي Turkish Daily News بانگاشةي ئةوة دةكات كة ئةسةدي سةرؤكي سوريا، لةمةذ پرسي هاتاي، جؤرثك لة نةرمي دةنوثنثت. محةممةد عةلي بيراند جةخت لةوة دةكات كابرايةكي وةك ئةسةد كة چةند ساصثكة بووةتة سةرؤكي سوريا، هةروا بة ئاساني ناتوانث لة بةردةم كامثراي تةلةفزيؤنةكان بوةستث و بصث:"من دان بة سنووري سوريادا دةنثم و با هةرثمي هاتاي بؤ توركيا بث". لةپثشترين هؤش بؤ ئةم كارة ئةوةية كة ئةسةد لة مةسةلةي هةرثمي هاتاي نايةوث باس لة شتثك بكا، كة ترسناكي خؤي هةبث بؤ سةر بةرزاييةكاني (جؤلان) ي داگيركراو لة لايةن ئيسرائيلةوة.

سةرؤكي سوريا ئةگةر سوور نةبث لةسةر داواكردني هةرثمي هاتاي، ئةمة بةوة لثكدةدرثتةوة كابرا لة بابةتي (جؤلان) يشدا هةصوثستثكي خؤبةدةستةوةدةر و بثهثز دةنوثنث. هةربؤية سةرؤكة گةنجةكةي سوريا ئامادة نيية وةها مةترسييةك بگرثتة ئةستؤي خؤي. لة بارثكدا گةر سةرؤكي سوريا جؤرثك لة بثهثزي نيشان بدا، ئةوسا زؤربةي خةصكي سوريا و پاسةوان و كؤنةخوازاني سةر بة دةزگاي دةوصةتيش، ئامادةيي ئةوةيان تثدا نابث لة ئةسةد خؤش بن. بة تايبةتيش (ئةسةد) ثك كة بة زماني عةرةبي ماناي شثر بگةيةنث، كةچي لة بةرزاييةكاني (جؤلان) دا كةروثشكثكي ماصي لث دةربچث! mehabadk@hotmail. com

 

* ئةم وتارة لة لايةن ذؤژنامةضاني سوثدي (بيتتث هامارگرثن) ، لة ذؤژنامةي ذؤژانةي Svenska Dagbladet ي ذؤژي 8-1-2004 دا بلأو كراوةتةوة. من بث گؤذيني ناوةذؤكةكةي و بة دةستكاريكردنثكي زؤر كةم كردوومة بة كوردي.