ياساكاني شريعةتي اسلام لةنيوان ليبراليزم و سكولاريزمي دةولةتي كةنةدادا .. كةذال حةمة رةشيد

kazhalh@yahoo.com

نفوزي طةشةكردووي ئيسلام لة وولاتيكي مؤديرني وةك كةنةدادا داواي دامةزراندني دادطاي شريعةتي ئيسلامي دةكات بؤ بةريوةبردني سيستمي خيزاني خيزانة كؤضكردوة موسولمانةكاني دانيشتوي كةنةدا بة ثيي سوننةت و تةقليدي باوي ئيسلام و شةريعةت لة ضوارضيوةي ياساكاني دةولةتي سكؤلاري كةنةدادا. ئةم داوايةي ئيسلاميةكان لةلايةك خةريكي خؤسةثاندن و قبول بوونة لةلايةن دةولةتةوة لةذير ناوي ليبراليزمي دةولةت و ئةنتي رةيسيزم و مةلتيكةلضرةليزمدا، بةلام لةلايةكي تر لةذير رةخنة و رةتكردنةوةداية لةلايةن خةلك و كةسايةتي و لايةنة علماني و سكولارةكاني ئةو وولاتةوة.

·                     ثةنابةراني كؤضكردوو لة وولاتاني عةرةبي و وولاتاني لة بابةت ئةفغانستان و ئيران و ثاكستان و. . . بةشيكي بةريني ثةنابةراني وولاتاني ئةوروثاو ئةمريكاي ثيكهيناوة. ئةمانة لةلايةك هةلهاتووي دةستي هةذاري و نالةباري ذياني ئابوري و جةنط و كوشتارو كيشةي سياسين، لةلايةكي تريش هةلهاتووي دةستي خوو نةريت و كؤنةثةرستي و ياساي داسةثينراوي ديني ئيسلامن. ئةمانة كة روو لة كؤمةلطا رؤذئاواييةكان ئةكةن بةتايبةتي ئةو بةشةي كة راستةو خؤ لة دةستي كؤنةثةرستي هةلهاتوة ليرة لةطةل مددةنيةت و سكؤلاريزم و رةوتي طةشةسةندووي كؤمةلطاي نويدا خؤي سازو ئاويزان دةكات، بةلام بةشيكي تري ئةم كؤميونتية بةهؤي باكطراونديكي هيجطار كارليكردوةوة تواناي تحمولكردني طؤريني كولتورو خوونةريت و رةوشتي دواكةوتوانةي نية بة هةموو كؤنةثةرستي و ناتةباييةكةوة كة هةيةتي لةطةل كؤمةلطةي مؤديرندا. ئةم ناوةندو كؤميونتيانةي وولاتاني شرق بوونةتة دةسماية و فرسةتيكي باش بؤ طةشةو برةوي ئيسلامي سياسي لة رؤذئاوادا.

·                     Multiculturalism \ سيستمي بةريوةبردني كؤمةلطا لةزؤربةي وولاتاني رؤذئاوا لة ثةيوةند بة كولتورو دين و مةزهةبة جياوازةكانةوة يارمةتي دةريكي ترة بؤ فرسةتدان بة طةشةي ئيسلام و دين و خوو نةريتي كؤنةثةرستانة لة ذير ناوي "Multiculturalism " فرة كةلضةري و بيرو باوةري بةناو دذي رةيسيزم و ليبراليزمي دةولةتدا. كةنةدا يةكيكة لةو وولاتانةي كة حكومةتي ليبرال بةريوةي دةبات و كؤميونتي بةرفراواني جؤراوجؤري زياد لة 150 وولاتي لة خؤ طرتوة بة خوو نةريت و كةلضةرو دين و مةزهةبة جياوازةكانيانةوة. دةولةت بؤ سوود وةرطرتن لةهيزي كاري هةرزاني ئةمانة لةلايةك و، لايةكي تريش بؤ بةرطرتن بة ليكترازاني ئةم كةلضةرو دينة جياوازانة سيستمي Multiculturalism ي قبول كردوة تةنانةت بؤ بةرطرتن بة كيشةي كةلضةرو دينةكان قسةوباس و ليكدانةوة لة ثةيوةند بة تايبةتمةندي دين و كةلضةرةكانةوة شكليكي نارةوايي وةرطرتوة.

·                     Racism \ هةلويست و ئيحساسي دذي راسيستي كة بةشوين ميذوويةكي دوورو دريذ لة خةباتي بةشيوةيةكي تايبةت رةشثيستةكاندا هاتوة، باوةريكي تارادةيةك جيطيرة تةنانةت دةولةتاني رؤذئاوا بؤ قسةكردن لة ديموكراتيةتي خؤيان بة سيفةتي دذي راسيستيةوة دةنازن. بةلام ئةوان بةسوود وةرطرتني قازانج ثةرستانة لةم حالةتة ريطة بةدةركةوتن و لةئارادابووني جؤرةها سيماي ناشارستاني لةضةشني حيجاب و رةمزةدينيةكان دةدةن تةنانةت خوورةوشت و ضالاكي تيرؤرستانةو دذي ئينسانيان ريطةثيدراوة لةذير ناوي ئازادي و هةلويستي دذي راسيستيدا. هةر بؤية ووجوودي حيجاب و رةمزة دينيةكان و مزطةوت و تةنانةت سةثاندني سوونةت و عاداتي كؤنةثةرستانةيان بةسةر منالاني لةدايك بووي كةنةدادا شكلي رؤتيني وةرطرتوة. بةجؤريك وةختيك حكومةتي فةرةنسا برياري ريطةطرتني بةدةركةوتني رةمزة دينيةكان دا لة فةرةنسا بةتايبةت حيجاب، دةولةتي كةنةدا ئةم كارةي بة هةلويستيكي راسيستي حكومةتي فةرةنسا ناو دةبرد، هةروةها ئةمة راي بةشيك لةلايةنة ضةثةكانيش بوو. بةم شيوةية ئيسلامي سياسي هةل و مةرجيكي لةباري بؤ رةخساوة بؤ طةشة كردن ئةوةتا داوادةكةن سوونةت و رةووشت و عادات و ياساي دواكةوتوانة و دذي ئينساني و تيرؤرستانةيان ببيت بة بةشيك لة ياساكاني دةولةتي سكؤلاري كةنةداو دادطاي تايبةتي شريعةتي ئيسلام بؤ ئةوان دامةزريت بؤبةريوةبردني هةل و مةرجي خيزانيان.

·                     هةلويست و كاردانةوةي خةلك لةم ثةيوةندةدا:

سيستمي علماني و مؤديرنيزم لة كةنةداو باقي وولاتاني رؤذئاوا بةرهةمي خةبات و قوربانيداني ضةندين سالةي خةلكة نةك دةولةت، بؤية لة ئيستاشدا دامو دةزطاو دةولةت دةتوانن مل بدةن بة جيطةطردنةوةي كؤنةثةرستي و دواكةوتووي و لةم بارةيةوة ئاسانكاريش بكةن، بةلام خةلكي سكؤلار تةواو نارةحةتن لةم بارةيةوة. ئةوةي ثيش هةرشتيك ثيي نارةحةتن سيماي ناشارستاني حيجاب و رةمزة دينيةكانة لة ثال ئةو طةشةو ضوونة ثيش و رةونةقةي كة ئةوان بةدةستيان هيناوةو قوربانيان لة ثيناودا داوة. بةشيكي زؤر لة رؤذنامةنووسان و رؤشنبيران و نووسةران لةرؤذنامةكاندا هةلويست دةطرن لةم بارةيةوةو قبولكردني ياسايةكي كؤني وةك شريعةتي ئيسلام بةبةشيك لة دادطاكاني دةولةتي كةنةدا بةكاريكي دذي رةوتي سكؤلاريزمي ليكدةدةنةوة، هةنديكي تر بة ثيشيلكردني ياساكاني حكوموتي فيدرالي ناودةبةن. لةلايةكي تر بةشيكي زؤرطلةيي لةوة دةكةن كة قبولكردني دامةزراندني ئةم دادطايةو ئةم ياساية تةنها لةلايةن دةولةت و ثةرلةمان خؤيانةوة كراوةو دةلين ئةم كارة راويذي لةسةر نةكراوة، هةربؤيةش ئةم كارة بة ئةنتي ديموكراتيك بووني دةولةت و طالتةجاريكردن بة ئازادي"Freedom" باس دةكةن. ئةوان ئةلين طةر ماناي Freedom قبولكردن و داخلكردني هةمووشتيك و هةموو جؤرة ياسايةك بيت بةباش و خراثةوة ئةوا ئيمة دةبيت بيريكي تر لةم مةسةلةية بكةينةوة، ئيمة ناتوانين فةخر بةم كارةوة بكةين. ئةوان واتة ئيسلاميةكان ئةبي حالةتيكي مامناوةندي لة نيوان بيروباوةرو دينةكةي خؤيانداو ياساكاكاني دةولةتيكي سكؤلاري وةك كةنةدا وةرطرن. ئةوةي ئيمة ناتوانين قبولي بكةين ياسايةك بؤ ئيسلامةكان و ياسايةكيش بؤ ئةواني تر. ئيمةتةنها ياسايةكمان هةية بؤ هةموان ئةمةش ئةو ناسنامةيةية كة كؤمةلطاي كةنةدي وةك كؤمةلطايةكي مؤديرن ثي دةناسريتةوة. بةشيكي تر ئةم كارة بة دريذةي هيرشةكةي 11 ي سيبتمبةر وةك شةري ئيسلام لة دذي رؤذئاوا ليكدةدةنةوة، ئةم كارة هةنطاويكي تري ئةوانة بؤ بةريوة بردني كاري تيرؤرستانةيان جاريك بةرامبةر رؤذئاوا جاريكي تريش بةرامبةر منال و طةنجةكاني خيزانةكانيان كة بريارة بةفةرهةنطي نوي و تةقليدي كةنةدي طؤشكرين.

بةلي خةلكي علماني مةدةني كةنةدا سةرسامن كاتيك دةبيستن كة لة ياساكاني شريعةتي ئيسلامدا ذن نيوةي ميراتي ثياوي ثي دةدريت و بةنيوةش قبول دةكريت لة شايةتيدا لةكاتيكدا ئةمة نيوةي ئةو حيكايةتة ترسناك و وةحشيانانةية كة شريعةتي ئيسلام بةرامبةر بة ذن بة شيوةيةكي تايبةت هةيةتي، ئةوان دةلين ذنان لة كةنةدا دةبي لة هةموو مافةكانيان بةهرةمةند بن بة جياوازي دين و نةذاددو رةنطيانةوة. بةلي كةيسةكاني فاديمة شاهيندال و هيشوو روايةتي دةيان ذني ثاكستاني و ئةفغاني و. . . كة رؤذانة ضيرؤكي تيرؤركردنيان لة رؤذنامةكاندا بلاو دةبيتةوة زةنطيكي خةتةرناكة تا كؤمةلطاي كةنةدي بةرامبةر قبولكردني دامةزراندني دادطايةكي وةك شريعةتي ئسلام بكاتةوة.

بةكورتي دةولةتي ليبرالي كةنةدا لةذير ناوي هةلويستي دذي راسيستي و فرة كةلضةري و ئازاديدا قبولي دامةزراندني دادطاي شريعةت دةكات، لةبةرامبةردا علمانيةكان هةم بؤ ثاراستني علمانيةتي كؤمةلطا و هةم بؤ رةخنةطرتن لة ناديموكراتيك بووني دةولةت لةثةيوةند بةم بريارةوة هةلويست دةطةن. 11\7\2004

 

 بؤ ثةيوةندي لةطةلَ نووسةر: 

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org